تحليل عرفاني-روان‏شناختي از كشفيات متناقض مبتني بر نور و رنگ

عرفا در سير و سلوك نفساني خود مراتب و مقاماتي را طي مي‏كنند كه هر كدام از آن مراتب، آثار خاص خود را دارد؛ از جمله اينكه عارف وقتي به مشاهدات قلبي رسيد و تمثلات رنگين براي او حاصل شد، اين تمثلات از مرتبه و مقام او حكايت مي‏كند. رنگ از جمله عناصر مهم در زبان نمادين عرفان است كه عرفا براي تحليل معارف و حقايق به‌‌كار مي‏گيرند. سالك در مسير حركت معنوي خود رنگ‏هاي مختلف و متفاوتي را شهود مي‏كند كه به ظاهر در تضاد و تناقض با هم هستند. از طرفي در روان‏شناسي رنگ‏ها، هر رنگ اثر رواني و معرفتي خاص خودش را دارد كه گاهي در تضاد با هم مي‏باشند و دو نوع حالت متضاد با هم را براي سالك به ارمغان مي‏آورند. اكنون اين پرسش مطرح مي‏شود كه با توجه به روان‏شناسي رنگ‏ها، آيا ممكن است عارف در يك مقام، دو حالت متفاوت و متناقض براي او حاصل شود؟ و اين حكايت از شطح‏گويي او دارد يا بايد به گونه‏اي ديگر به تحليل آن پرداخت؟ ما در اين پژوهش با بيان بعضي از اين وقايع در صدديم به تحليل اين تمثلات بپردازيم؛ به اين صورت كه سالك در ابتداي سلوك در مقام تلوين بوده، هر كدام از اسما و صفات الاهي با رنگ خاص خود بر او جلوه‏گري مي‏كند؛ از طرفي تناسب و هماهنگي بين رنگ‏هاي متفاوت، عارف را از لذت شهود اسما و صفات به لذت شهود ذات حق سوق مي‏دهد. با رسيدن به مقام تمكين عارف به عبادات و اذكارخود توجهي نمي‏كند و رنگ‏ها ديگر براي او جلوه‏اي ندارد و به مقام فنا و شهود ذات حق رسيده كه با نور و رنگ سياه خودش را نشان مي‌دهد؛ لذا تمثلات رنگي مختلف كه در آنِ واحد براي عارف شهود مي‏شود، حكايت از مقام او مي‏كند و اينكه در ابتداي سلوك است نه اينكه تناقض‏گويي و شطح از او سر  زده باشد.