رابطه نفس و بدن از ديدگاه ارسطو و ابن‌سينا با تأكيد بر نفس نباتي و حيواني

بر اساس تفسير رايج، تفاوت اصلي ابن‌سينا با ارسطو بر سر چيستي و حقيقت نفس ناطقۀ انساني است؛ اما دربارۀ نفس نباتي و حيواني ميان اين‌دو اختلاف‌نظر آشكاري وجود ندارد؛ چه اينكه هر دو، نفس نباتي و حيواني را از سنخ صورت منطبع در ماده مي‌دانند. ما در اين نوشتار مي‌كوشيم تا با توجه به مباني متافيزيكي ايشان و تفسير خاصي كه هر يك از اين دو فيلسوف از رابطۀ ماده و صورت ارائه مي‌دهند، نشان دهيم، حتي دربارۀ رابطۀ نفس نباتي و حيواني با بدن نيز ميان اين دو اختلاف‌نظر آشكاري وجود دارد. ارسطو صورت و به تبع آن نفس را نه جوهر به معناي شيء، بلكه اصل يا ساختاري مي‌داند كه بر اساس آن ماده به عنوان يك شيء خاص مد نظر است. به همين دليل در تحليل ارسطو از حقيقت موجود زنده، با دو جوهر به منزلۀ دو شيء روبه‌رو نيستيم؛ بلكه موجود زنده جوهر واحدي است كه داراي قابليت يا ظرفيت خاصي است كه به واسطۀ آن مبدأ اعمال حياتي مي‌شود. دقيقاً بر همين اساس است كه بسياري از ارسطوپژوهان معاصر ديدگاه عرض‌گرايانه دربارۀ نفس را بر ديدگاه جوهر‌انگارانه ترجيح مي‌دهند؛ درحالي‌كه در فلسفۀ ابن‌سينا صورت و مادۀ دو جوهر به معناي دو شيءاند كه با هم تركيب شده‌اند. به عبارت ديگر، در فلسفۀ ابن‌سينا در تحليل موجود زنده اعم از نبات، حيوان و انسان به نوعي دوگانگي ميان نفس و بدن مي‌رسيم؛ هرچند اين دوگانگي الزاماً به معناي تجرد و مفارقت نفس نباتي و حيواني از بدن نيست.