ذهنيت‌گرايي از ديدگاه قاضي عبدالجبار معتزلي

در اين مقاله سعي شده است با روش توصيفي ـ تحليلي ديدگاه قاضي عبدالجبار در مورد مناقشه معرفتي ذهنيت‎گرايي در سه حيطه متافيزيكي (هويات‌ خارجي)، ارزش‌هاي اخلاقي و ارزش‌هاي زيباشناختي بيان شود. هرچند تا كنون پژوهش‎‏هايي درباره عينيت يا ذهنيت ارزش‎هاي اخلاقي از ديدگاه عبدالجبار انجام شده، اما كار مستقلي كه به بررسي ذهنيت‎گرايي در هر سه حيطه پرداخته باشد، صورت نگرفته است. از ديدگاه عبدالجبار پذيرش ذهنيت‎گرايي متافيزيكي مستلزم تناقض است و او با دلايل متعدد سعي در ابطال اين ديدگاه دارد. در حيطه اخلاق نيز عبدالجبار با ارائه نظريه‏اي به نام وجوه، ارزش‏هاي اخلاقي را عيني دانسته و در رد ذهنيت‎گرايي و همچنين قراردادگرايي در اخلاق دلايلي اقامه مي‏كند؛ اما در ارزش‏هاي زيباشناختي عبدالجبار جانب ذهنيت‎گرايي را گرفته و اين ارزش‏ها را وابسته به فاعل شناسا مي‌داند؛ البته در اين قسمت وي بيشتر به توصيف ديدگاهش پرداخته و دلايل چنداني براي ديدگاهش اقامه نمي‏كند.