منطق عرفان نظري

اين نوشته در صدد پي‌ريزي يك دستگاه سنجش به عنوان ميزان و منطق مادي عرفان نظري است؛ چراكه عرفان نظري يك نظام سازمند از گزاره­هاي شهودي وجودي است كه به دليل وجود امكان خطا در هنگام تبديل شهود به تعبير همواره نياز ضروري به سنجش دارند و اين مسئله نياز به دستگاه سنجش را ضروري مي‌نمايد؛ ولي ساختار اين دستگاه چيست؟ اين دستگاه از دو ميزان تشكيل شده است: يكي ميزان ديني و ديگري ميزان عقلي. هر يك از اين دو ميزان دو گونه معيار در خود دارند: معيارهاي پايه و معيارهاي غيرپايه. معيارهاي پايه معيارهاي ضروري، واقعي و قطعي‌اند كه به نحو مطلق صدق محض هستند. معيارهاي غيرپايه معيارهاي محدود، تدريجي‌الحصول و نظري هستند كه به نحو مشروط صادق مي‌باشند. ميزان ديني نظام‌واره‌اي از گزاره‌هاي وجودي موجود در كتاب و سنت است كه با هر يك از گزاره‌هايش معيار سنجش گزاره‌هاي عرفاني مي‌باشد. آن گزاره‌ها دو گونه دلالت دارد: يكي دلالت تحققي و ديگري دلالت قطعي كه در صورت اول آن گزاره معيار پايه و در صورت دوم آن گزاره معيار غيرپايه هستند. به معيارهاي پايه احتجاجات و به معيارهاي غيرپايه تنجيزات گويند. احتجاجات ادله‌اي هستند كه مدلول و مؤداي خود را در عقل به گونه‌اي تثبيت مي‌كنند كه عقل با تمامي مباني‌اش اين مؤدي را با قطع بالمعني الاخص به نحو نامشروطي تصديق مي‌كند. تنجيزات ادله‌اي هستند كه مدلول و مؤداي خود را به گونه‌اي در عقل تثبيت مي‌كند كه عقل به آن قطع بالمعني الاعم مي‌يابد؛ لذا مجاز به تخلف از آن نيست و در صورت تخلف از آن معذور نيست، بي‌آنكه بتواند بر اساس اصول خود آن مؤدي را به نحو نامشروط تصديق كند. ميزان عقلي صرفاً دانش كلي نظري است؛ با اصول عقلي محض و به روش استدلالي محض درباره پرسمان عقلي محض مي‌انديشد؛ دستگاهي كه به صورت منطق و فلسفه تحصل پيدا كرده است. اين ميزان عقلي دستگاهي از گزاره­هاي عقلي محض است كه همه گزاره‌هاي كلي و جزئي را در بر مي‌گيرد. اين گزاره‌ها بر پايه تقسيم عقل به عقل عام و عقل خاص به گزاره‌هاي عام عقلي محض و گزاره‌هاي خاص عقلي محض تقسيم مي‌شوند. در اين ميزان ضروريات به عنوان معيارهاي پايه، اصول عام و همگاني، پيشاتجربي و پيشااستدلالي و ضروري‌الصدق هستند و نظريات به عنوان معيارهاي غيرپايه اصول غيرهمگاني، استدلالي.