تجربه عرفاني و شهود باطني

عرفان به عنوان معرفت، حاصل تجربه‌اي باطني است كه در سنت اسلامي معمولاً از آن به «كشف» و «شهود» و در سنت غربي جديد معمولاً از آن به «تجربۀ عرفاني» تعبير مي‌كنند. در فلسفۀ دين معاصر از «تجربۀ ديني» نيز بسيار سخن مي‌گويند كه نزديك به تجربۀ عرفاني است. مباحثي هم كه در اين دو زمينه مطرح مي‌شود، مشابه است و در مواردي هم‌پوشاني دارد. گاهي تجربۀ ديني را امري عام و تجربۀ عرفاني را قسمي از آن در نظر مي‌گيرند كه در اين صورت نسبت آنها عام و خاص است. گاهي آنها را دو نوع تجربۀ متفاوت تلقي مي‌كنند. در اين تلقي تجربۀ عرفاني شهود مستقيم وحدت هستي است؛ اما تجربۀ ديني، تجربۀ امر مقدس بدون عنصر يگانگي هستي است. آنچه در اين تلقي‌ها مشترك است، اين است كه تجربۀ عرفاني نوع برتر تجربۀ باطني و معنوي است. براي شناخت چيستي و حقيقت تجربۀ عرفاني نخست به مهم‌ترين ويژگي‌هايش آن‌گونه كه برخي از پژوهشگران غربي طرح كرده‌اند، خواهيم پرداخت؛ سپس نكاتي را در باب چيستي تجربۀ عرفاني خاصه شهود و اقسام آن در عرفان اسلامي طرح مي‌كنيم.