كليدواژه :
پراكنده‌رويي شهري , تحليل عاملي , پيكربندي , شهر قزوين
چكيده فارسي :
پراكنده‌رويي، يكي از معضلات شهرهاي سراسر جهان است كه اثرات منفي فراواني بر زندگي شهري داشته است. به طور كلي، اين پديده به گسترش افقي و چندپاره شهرها ناشي از تمايل شهروندان براي خروج از ناحيه مركزي شهر و اسكان در حومه اطلاق مي‌شود. اولين گام در مواجهه با اين معضل، شناسايي مكان و عوامل مؤثر بر اين پديده در پهنه‌هاي شهري است. از همين رو، مقاله حاضر به تحليل پديده پراكنده‌رويي در نواحي شهر قزوين مي‌پردازد. با تكيه بر متون نظري مرتبط، شاخص‌هاي مختلف براي سنجش اين پديده، معرفي شده و 13 شاخص منتخب، استخراج گرديد. اين شاخص‌ها با توجه به شرايط ايران، بومي‌سازي شده و داده‌هاي مرتبط با هر يك از آن‌ها با استفاده از آمار سرشماري و سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS) استخراج شدند. سپس با استفاده از تحليل‌عاملي داده‌ها به كمك نرم‌افزار SPSS، شاخص‌ها در ذيل چهار عامل تراكم، پيكربندي، كاربري و دسترسي قرار گرفتند. هر يك از اين عوامل به ترتيب 27/8، 21/6، 11/3 و 9/5 درصد از واريانس پديده پراكنده‌رويي را تبيين مي‌كنند. بر اين اساس مشخص شد كه شاخص شكل و بعد فركتال به عنوان شاخص‌هاي جديد معرفي‌شده براي سنجش پراكنده‌رويي، به ميزان بالايي بر پراكنده‌رويي اثرگذار هستند. همچنين نتايج نشان مي‌دهند كه نواحي 4، 5، 7، 11 و 12 بيشترين پراكنده‌رويي و نواحي 17، 28، 38 و 39، كمترين پراكنده‌رويي را دارند. اين دو شاخص جديد، در مطالعات ايران مي‌توانند در ساير مطالعات مربوط به پراكنده‌رويي در شهرهاي كشور نيز به‌كار گرفته شوند. همچنين نتايج اين پژوهش مي‌توانند هدايت‌گر مديريت شهري قزوين براي هدايت جهات توسعه شهر باشند.
چكيده لاتين :
Urban sprawl is an issue in many cities throughout the world, which has affected many aspects of urban life negatively. Urban sprawl, which is generally attributed to horizontal and leapfrogged extension of city boundaries caused by citizen’s will to leave central urban areas and live in urban countryside. The first step for tackling this problem is the identification of sprawled places and the influential factors on sprawl in urban land. Therefore, this article analyses urban sprawl phenomenon in Qazvin city districts. Relying on relevant theoretical texts, 13 indicators are chosen among others in literature for measuring urban sprawl in Qazvin districts. These indices are localized according to the conditions of Iran and the data associated with each of them are extracted using census statistics and Geographic Information System (GIS). Then, factor analysis technique is implemented by SPSS software and the indicators are attributed to four factors. By assessing the contributing indicators to each factor, they are named density, configuration, land-use and accessibility respectively. The results of factor analysis are very consistent with literature. These factors explain the variance of urban sprawl by 27.8, 21.6, 11.3 and 9.5 percent respectively. It is shown that shape index and fractal dimension as new indicators for measuring urban sprawl are significantly effective on this phenomenon. Results show that districts 4, 5, 7, 11 and 12 are the most sprawled and districts 17, 28, 38 and 39 are the least sprawled districts in Qazvin. These two new indexes in Iranian urban literature can be used in other sprawl studies in the country. In addition, the results of this study can guide Qazvin municipality to make important decisions about the direction of city development.
