كاركردهاي بلاغي و انسجام‌آفريني جانشين‌هاي اشاره‌اي در سورۀ مباركۀ «حج» و ترجمه‌هاي آن از فولادوند، خرمشاهي و محدّث دهلوي

بنابر نظريۀ زباني هليدي و رقيه حسن (1976م)، انسجام متني يكي از مهم ترين مؤلفه هاي متن وارگي است كه با عناصر گوناگوني همچون دستوري، واژگاني و پيوندي نشانه گذاري مي شود. «جانشيني» گونه اي انسجام دستوري بوده كه به معناي قرار گرفتن عنصري در متن به جاي عنصري ديگر است و در اشكال مختلف اسمي، فعلي، جمله اي و بندي در كلام نمود مي يابد. اسم هاي اشاره در قرآن كريم، به دليل ظرفيت بالاي معنايي و بلاغي شان، در صورت هاي مختلف جانشيني به كار رفته اند و از اين رو نقش بسزايي در انسجام و پيوستگي متني آيات ايفا كرده اند؛ همچنين با درهم شكستن ساختار دستوري متن، علاوه بر  برجستگي، پويايي، اختصار و ايجاد ابهام هنري، با گسترۀ معنايي خود باعث ايجاد نظم خطي و شبكه اي شده اند. اين پژوهش در صدد است تا با بهره گيري از نظريۀ هليدي و حسن، مسألۀ جانشيني اسم هاي اشاره را در سورۀ «حج» و كيفيت برگردان آن ها را در سه ترجمۀ منتخب بررسي كرده تا از اين رهگذر ميزان موفقيّت مترجمان در تصريح معنا و مفهوم بلاغي اين عنصر انسجامي آشكار گردد؛ بدين منظور، دو ترجمۀ معنايي از فولادوند و خرمشاهي و يك ترجمۀ تحت اللفظي از محدث دهلوي انتخاب شد. بررسي هاي پژوهش نشان مي دهد كه از ميان اين ترجمه ها، فولادوند تا حدودي، با تصريح معنا و رعايت نكات بلاغي، تعادل انسجامي را برقرار نموده و محدث دهلوي نيز به فراخور ترجمۀ تحت اللفظي خويش تا اندازه اي با تصريح و روشنگري در متن مقصد، انسجام برقرار نموده است؛ اما خرمشاهي با وجود ادبي بودن ترجمه اش، از تصريح معنا و ظرافت هاي بلاغي اسم هاي اشاره غافل مانده كه همين امر باعث شده تا ترجمۀ او از صراحت انسجامي لازم برخوردار نباشد.