توسعۀ شهري دانش‌بنيان؛ تدوين نقشۀ راهبردي كلان‌شهر تهران

توسعۀ شهري دانش‌بنيان (KBUD) رهيافت و الگويي از توسعه است كه بنيادهاي رقابت و پايداري را در ويژگي‌هاي مولد، زايشي و افزايشي اقتصاد دانش‌بنيان شهر جست‌وجو مي‌كند. شهرها و در رأس آن‌ها كلان‌شهرها به دلايل مختلف مكان‌هاي بهينه‌اي براي تعامل شهر و دانش با هدف توسعۀ شهري دانش‌بنيان هستند. اين مقاله با ديدگاه مبتني بر منابع و تفكر راهبردي در تحليل منابع و موانع، جايگاه و مزيت رقابتي و ارزيابي تناسب راهبردي منابع را تبيين مي‌سازد و نقشۀ راهبردي توسعۀ شهري دانش‌بنيان تهران را تدوين و پيشنهاد مي‌كند. روش اين مقالۀ توصيفيتحليلي است و به‌دليل داشتن ماهيت راهبردي، دستاورد (هدف) كاربردي دارد. داده‌هاي نظري به روش اسنادي و داده‌هاي تجربي به روش پيمايشي تهيه شده‌اند. در پردازش اطلاعات و تدوين نقشۀ راهبردي نيز از مدل MetaSWOT و تحليل PESTEL استفاده شده است. نتايج نشان مي‌دهد منابع داخلي تهران اهميت يكساني در KBUD ندارند. تهران در مقايسه با ساير منابع داخلي قابليت‌هايي دارد كه در توسعۀ دانش‌بنيان شهر باارزش، تقليدنشدني، غيرقابل‌جايگزين و داراي تناسب راهبردي هستند و همچنين جايگاه رقابتي تهران در ميان ساير كلان‌شهرها و مزيت رقابتي آن در KBUD نشان مي‌دهند. اين عوامل عبارت‌اند از: پيشتازي ديجيتال، پارك‌هاي علم و فناوري، ساختار صنعتي، چشم‌انداز دانش‌بنيان و جمعيت فعال و متخصص. در مقابل، ضعف تحقيق و پژوهش، تحريم و ركود اقتصادي، نبود اقتصاد دانش‌بنيان و مخاطرات محيطي هستند كه موانع و تهديدهاي اصلي KBUD به‌شمار مي‌روند. احتمال وقوع اين ضعف‌ها بسيار زياد است و از نظر درجۀ اضطرار در ردۀ بسيار فوري قرار دارند. منابع و موانع يادشده بايد در شالودۀ خط‌مشي KBUD پذيرفته شوند و در تدوين نقشه و پيشنهاد برنامۀ راهبردي تهران به‌عنوان اولويت‌هاي اقدام يا ضرورت‌هاي مهار و كنترل تبيين شوند تا چرخۀ اقتصاد دانش‌بنيان شهر را فعال كنند. با اين همه، نبايد فراموش كرد كه گذار به توسعۀ شهري دانش‌بنيان، بدون تغيير و بازنگري در سرچشمه‌هاي رانتي اقتصاد ملي و رانت فضايي ناشي از فعاليت‌هاي ساختماني در درون شهرها بسيار دشوار خواهد بود.