كاربرد سناريوي پايه مدل اسلوس در شبيه‌سازي توسعه شهري (مطالعه موردي: كلان‌شهر تبريز)

طي دو دهه اخير در ايران، رشد بي‌رويه كلان‌شهرها سبب نابودي مناطق زيستي و طبيعي زيادي شده‌ است؛ بنابراين بايد ارزيابي توسعه شهري با استفاده از مدل‌هاي مناسب صورت بگيرد تا از نابودي محيط‌زيست، منابع زميني و اكوسيستمي جلوگيري شود؛ از اين‌رو پژوهش توسعه‌اي كاربردي و توصيفيتحليلي حاضر با هدف مدل‌سازي رشد شهري كلان‌شهر تبريز و پيش‌بيني تغييرات آتي آن با استفاده از مدل اسلوس انجام شده است. در اين مقاله، از مدل سلول‌هاي خودكار Sleuth در محيط GIS براي مدل‌سازي رشد شهري كلان‌شهر تبريز استفاده شده است. متغيرهاي مورد استفاده شامل شيب، سيستم حمل‌ونقل، كاربري اراضي، مستثنيات و سايه‌روشن است كه داده‌هاي مربوط به آن‌ها با استفاده از تصاوير ماهواره‌اي لندست به‌دست آمده است. مدل رشد شهري Sleuth براي داده‌هاي تاريخي توليدشده از تصاوير ماهواره‌اي لندست براي سال‌هاي 19932016 در سه مرحله كاليبره شد و ضرايب رشد توليدشده به‌كمك مدل، با استفاده از برنامه اجرايي OSM براي انتخاب در مراحل بعد شكل گرفت. پنج ضريب رشد شهري شامل پخش، انتشار، زايش، مقاومت شيب و جاذبه جاده، در سال 2016 به‌ترتيب ارزش‌هاي 26، 40، 38، 76 و 89 را داشتند. براساس ضرايب به‌دست‌آمده، با توجه به داده‌هاي تاريخي، رشد شهري بيشتر از ضريب جاذبه جاده تأثير گرفته است. در مقايسه با ديگر شهرها كه مقاومت شيب تأثير چندان زيادي در توسعه شهري ندارد، در شهر تبريز توپوگرافي عامل بسيار مهمي در محدودكردن توسعه شهري است. الگوهاي رشد شهري آينده تا سال 2040 با طراحي سه سناريوي تاريخي، زيست‌محيطي معتدل و زيست‌محيطي سخت براي كلان‌شهر تبريز پيش‌بيني شد. نتايج نشان مي‌دهد براساس سناريوي اول تا سال 2040 ميلادي 3241 هكتار به زمين‌هاي شهري افزوده خواهد شد و بخش زيادي از باغ‌ها و زمين‌هاي مرغوب از بين خواهد رفت. براساس نتايج سناريوي دوم ممكن است 1670 هكتار از زمين‌هاي باارزش دست‌نخورده باقي بماند، اما در سناريوي سوم نه‌تنها از زمين‌هاي باارزش زيادي محافظت خواهد شد، بلكه مطابق با رويكرد شهر فشرده، مديران شهري در ارائه خدمات شهري به شهروندان موفق‌تر خواهند بود. نتايج پيش‌بيني‌ها نشان مي‌دهد سناريوي زيست‌محيطي معتدل براي توسعه فيزيكي كلان‌شهر تبريز بسيار مفيد است. درنهايت اينكه مدل اسلوس روش خوبي براي توضيح الگوي فضايي توسعه كلان‌شهر تبريز است.