واكاوي و تبيين سير تحوّل ضوابط شهري در شهرهاي ايران، مورد مطالعه: كلانشهر شيراز

ضوابط شهري در قالب آيين‌نامه‌هاي منطقه‌بندي، مكانيزم اجرايي طرح‌هاي توسعه شهري هستند. سير تحوّل ضوابط منطقه‌بندي در يك قرن گذشته، از شكل‌گيري ضوابط عملكرد مبنا، تكنيك‌هاي اصلاحي تا ظهور ضوابط فرم مبنا و هيبريدي، نشان‌دهنده توجه بيشتر به ابعاد كيفي فرم محيط انسان‌ساخت است. بررسي‌ها نشان مي‌دهد بنيان، اجزا و شيوه مشاركتي تهيه ضوابط نوشهرسازان كه در قالب تغيير مبناي ضوابط از عملكرد به فرم ساختماني ارائه مي‌گردد، در راستاي تحقق الگوي شهرسازي انسان‌محور و پايدار، واجد ويژگي‌هاي جامعيت دربرگيرندگي ضوابط عرصه‌هاي عمومي و خصوصي، يكپارچگي ضوابط شهري و ساختماني، زمينه گرايي در فرم و انعطاف‌پذيري عملكردي است. با توجه به نتايج مثبت مورد انتظار از كاربرد رويكرد فرم مبنا، چهار كيفيت انعطاف‌پذيري عملكردي، پيش‌بيني پذيري فرم، تسهيل و پيش‌بيني پذيري مدت‌زمان صدور مجوز ساخت و شفافيت و خوانايي، به‌عنوان معيارهاي بررسي روند تحول ضوابط در اين تحقيق انتخاب گرديد. بر اين اساس ضوابط منطقه‌بندي در سه دوره طرح‌هاي توسعه شهري سال‌هاي 1351-1374-1393 شيراز با روش توصيفي و تطبيقي-تحليلي ضوابط و مطالعه اسنادي، با هدف بررسي نياز به تحول در ابعاد كيفي ضوابط شهري، مورد واكاوي قرار گرفت. نتايج نشان مي‌دهد تحولات در ضوابط طرح‌ها در يك دوره 40 ساله، صرفاً ازنظر انعطاف‌پذيري عملكردي همسو با تحولات نظام منطقه‌بندي بوده است و كماكان ازنظر ساير معيارهاي كيفي پيش‌بيني پذير بودن فرم، تسهيل و پيش‌بيني پذيري مدت صدور مجوز ساخت و شفافيت و خوانايي، ضوابط با كاستي روبرو است. ليكن با توجه به انعطاف‌پذيري عملكردي در ضوابط طرح تفصيلي 1393، ساختار فضايي نظام پهنه‌بندي و شاخص‌هاي پهنه‌بندي، پتانسيل لازم براي تغيير مبناي ضوابط از عملكرد به فرم ساختماني و ارتقا وضعيت معيارهاي فوق وجود دارد.