گونه شناسي ساخت هاي قالبي در رباعيات مولوي

گفتار قالبي‌شده يا كليشه‌هاي زباني، از جمله امكانات زبان عاميانه براي بيان مطلب هستند كه به ويژه در محاوره‌هاي عادي روزمره، كاربردي گسترده دارند. بسامد كاربرد عبارت‌ها و گزاره‌هاي قالبي در متون ادبي (نظم يا نثر) با عاميانگي كلام پيوندي مستقيم دارد؛ از اين رو، مي‌توان با بررسي متون از چشم‌انداز چنين كاربردهايي، ميزان عوامانگي گفتار را در آن‌ها سنجيد و اغراض به‌كارگيري چنين زباني را كشف كرد. در پژوهش پيش رو ساخت‌هاي قالبي در رباعيات مولوي، بررسي و تاثير آن بر عاميانگي سخن وي، مشخص گرديده‌است. آمار به‌دست‌آمده نشان مي‌دهد كنايه با بيش‌ترين كاربرد، زباني كنايي را براي متن، رقم زده؛ شيوه‌ي استدلال و بيان مطلب مولوي بر تمثيل‌پردازي استوار است كه با بعد آموزگاري شخصيت وي و تلاش او براي تفهيم مطلب، بسيار سازگار است. گزاره‌ي ديگر، تعارف است كه با رابطه‌ي كليشه‌اي عاشق و معشوق شعر سنتي فارسي پيوند مي‌يابد؛ تهديد نيز افزون بر كاربرد تعليمي آن، به كار نمايان ساختن چهره‌ي پرخاش‌جوي معشوق در رباعيات، آمده‌است؛ ضمن آن‌كه تعليم مريدان بي‌ذوق يا تمايل به حماسه‌ي عرفاني نيز مولوي را به رجزخواني (از زيرگونه‌هاي تهديد) واداشته‌است. كاربرد القاب كليشه‌اي نيز تيپ‌سازي‌هاي اجتماعي شاعر را رقم زده‌است. دشنام، دعا و نفرين نيز به ترتيب، در رده‌هاي پايين‌تر طرف توجه مولوي بوده‌اند و هريك به اغراضي خاص، در رباعيات او به كار گرفته‌شده‌اند.