عقل و نقش آن در فهم نصوص ديني با نگاهي به انديشه هاي شيخ مفيد و غزالي

ارتباط بين عقل و دين از جمله مسائلي است كه متفكران اسلامي از ديرباز با امعان نظر به آن پرداخته اند. جستار حاضر اين موضوع را از منظر غزالي و شيخ مفيد به عنوان دومتكلّم و متفكّر بزرگ اسلامي بررسي مي كند. نتايج به دست آمده در نوشته هاي غزالي مبين آن است كه وي معاني چهارگانه اي براي عقل ذكر كرده است كه عبارتند از عقل نظري و عملي و عقل اكتسابي و غريزي. در نزد غزالي علوم ديني بر علوم عقلي برتري دارد و شرع را بر عقل مقدم مي شمارد. و معتقد است كه عقل در طلب معرفت ذات الهي ناتوان است. اما شيخ مفيد، متكلمي عقل بنياد است كه از راه احتجاجات عقلي، به تبيين گزاره هاي كلامي و فقهي مي پردازد و انديشمندان را به سوي ايمان استدلالي فرا مي خواند. در نظر او، عقل به عنوان منبعي در جهت دفاع از آموزه هاي وحياني به حساب مي آيد. وي علاوه بر بهره مندي از عقل در مباحث كلامي، در مباحث نقلي نيز، مطابقت و مخالفت مفاد حديث با عقل را ملاك صحّت و سقم حديث مي داند. از آنجا كه مفيد فهم حديث را منوط به توجّه دقيق و عميق عقلاني مي داند، با اصحاب حديث، به عنوان جرياني ظاهرگرا به مخالفت پرداخته است.