ارزيابي يافته‌هاي سفرنامه‌نويسان خارجي از وضعيت شيعيان ايران عصر قاجار (مطالعة موردي: اوژن اوبن و مادام كارلا سرنا)

سفرنامه‌ها نتيجه‌ مشاهدات و ارزيابي عيني نويسندگان آنهاست. بدين‌روي، از منابع مهم شناخت هويت و فرهنگ يك جامعه در دوره‌هاي گوناگون تاريخي از ديدگاه غيرايراني‌ها و ارزيابي آنها در اين خصوص به‌شمار مي‌رود. در اين ميان، سفرنامه‌هايي كه توسط اروپاييان در قرون اخير نوشته شده، هم به خاطر طرح موضوع و تفسير و تحليل و هم ارزيابي و مقايسه‌ آنها از اهميت بسزايي برخوردار است. آثار اين گروه به ‌طور مستقل و مفصل به هويت شيعي نپرداخته، اما به‌ واسطه‌ قرار گرفتن در حوزه‌ مطالعات استشراق و دقت اين افراد در برخي عقايد و آداب شيعيان و ارائه‌ نظر درباره‌ برخي مسائل و توجه برخي از مستشرقان معاصر و نويسندگان داخلي به آنها، شايسته توجه وارزيابي است. ازجمله موضوعات مطمح نظر اين گروه، بيان باورها و عقايد شيعيان در خصوص آموزه‌هاي ديني و پيشوايان خود، توصيف رفتارها و مناسك ديني ايرانيان شيعي، توجه به مزارات و روحانيت و ارزيابي مسائل آنهاست. در اين مقاله، آثار دو تن از سياحان اروپايي (مادام كارلاسرنا و اوژن اوبن)، كه در دوران قاجار به ايران آمدند بررسي شده و در نهايت اين نتيجه به دست آمده است كه اين دو غالباً نگاهي صرفاً روايت‌گرانه و مبتني بر مشاهدات ناقص خود از آداب و مناسك ايرانيان شيعي داشته‌اند و همين موجب شده تا از يك‌سو، آنها را حمل بر مذهب تشيع كنند، و از سوي ديگر، در شرح برخي از اصول اعتقادي شيعيان دچار خطا شوند. روش تحقيق «مطالعه تاريخي و انتقادي» است كه با استفاده از آثار اين دو و منابع اسلامي انجام ‌گرفته است.