اثر پيمان تجاري ايران تركيه بر حجم واردات و قاچاق بين دو كشور

توافقات ترجيحي نوعي از پيمان‌‌هاي تجاري هستند كه طي آن دو كشور در ليست مشخص و محدودي از كالاها به يكديگر تخفيفات تعرفه‌اي اعطا مي‌نمايند. توافق ترجيحي ايران و تركيه در سال ۱۳۹۴ از زواياي مختلفي مورد انتقادات توصيفي بوده‌است؛ ليكن اين موارد كمتر به‌صورت آماري بررسي شده‌اند. مطالعه‌ي حاضر با استفاده از داده‌هاي مبادلات ايران، تركيه و ساير كشورها (۱۳۹۰ ۱۳۹۶) و روش تفاضل در تفاضل با اثرات ثابت، اثر اين توافق را بر سهم بازار تركيه در ايران و نيز، مبادلات غيررسمي بين دو كشور ارزيابي مي‌نمايد. نتايج نشان مي‌دهد، در اثر توافق ترجيحي سهم بازار كالاهاي ترجيحي ترك نسبت به ساير كالاهاي ترك و نسبت به مبادلات با ساير كشورها به ترتيب ۱۰% و ۳۵% افزايش يافته است. اين نتايج نسبت به انتخاب گروه‌هاي مختلف كنترلي، تصريح‌هاي مختلف (اثرات ثابت، حداقل مربعات) و فروض مختلف نسبت به واريانس (واريانس ناهمساني، خوشه‌بندي) مستحكم است. نتايج مطالعه‌ي حاضر اثر معناداري بر كاهش حجم تجارت غيررسمي (قاچاق) بين دو كشور نشان نمي‌دهد. همچنين، با استفاده از مدل لاجيت، نشان داده مي‌شود سياست‌گذار براي انتخاب ليست ترجيحي دو فاكتور بهبود رابطه‌ي مبادله و كاهش حجم تجارت غيررسمي را در نظر داشته‌است. براي بهبود رابطه مبادله از شاخص «حجم واردات» استفاده شده است. زيرا هرچه‌ اين حجم بزرگتر باشد، كشش قيمتي صادرات نسبت به تعرفه‌هاي وارداتي در مقصد بيشتر است. نتايج نشان مي‌دهند نسبت شانس (odds ratio) قرار گرفتن در ليست ترجيحي به‌ازاي هر يك‌درصد حجم بالاتر از واردات و قاچاق در سال‌هاي قبل از توافق، به ترتيب، ۱۷۰% و ۲۰۰% افزايش مي‌يابد.