مشيت الهي از منظر روايات (با تكيه بر كتاب الكافي و شارحان آن)

«مشيت الهي» از صفاتي است كه كمتر مورد توجه حكما و متكلمان قرار گرفته است؛ در حالي كه در آيات قرآن و روايات، جايگاه برجسته‌اي دارد. در اين مقاله با تكيه بر روايات كتاب الكافي در اين موضوع و با استفاده از شرح شارحان آن، مشيت الهي به روش توصيفي ـ تحليلي، تبيين شده و جايگاه آن در صدور فعل خداوند و نيز تأثير آن بر افعال اختياري انسان مورد بررسي قرار گرفته است. بر اساس اين روايات، وجود تمام اشيا در نظام هستي، حتي افعال اختياري انسان، مسبوق به مشيت الهي است؛ به طوري كه براي تحقق آن بايد تمام مراتب مشيت حق، حتي احداث و ايجاد فعل به آن تعلق گيرد. از سوي ديگر، مشيت الهي نسبت به افعال اختياري انسان مستقل در تأثير نيست، بلكه اراده و اختيار انسان، آخرين حلقه از مشيت فعل اوست، چراكه خداوند به دليل مصلحت تكليف، هيچ‌كس را در اطاعت از اوامر و نواهي خود مجبور نمي‌كند. به همين لحاظ، اين مرتبه از مشيت مي‌‌تواند در تقابل با امر و نهي و حتي حبّ و رضاي خداوند باشد؛ علاوه بر اين، انسان در مشيت افعال اختياري خود نيز، تحت سيطرۀ مشيت الهي است؛ پس نه اختيارِ تام است و نه جبر.