الگوي نظري توانمندسازي فردي و جمعي به‌مثابۀ آزادي با تأكيد بر ديدگاه‌هاي كانت و آمارتيا سن

توسعه فرايندي از ارتقا و افزايش انتخاب است كه در خود گزينه‌هاي جديد و تازه را جاي مي‌دهد. هدف نهايي و تعالي آن نيز تحقق آزادي انسان، افزايش گزينه‌هاي انتخاب و بازتوليد ثبات است. آزادي انسان، با قدرت‌دهي يا «توانمندسازي» همسوست. حال سؤال اين است چه موانعي سبب مي‌شود تا پتانسيل‌هاي فردي در مسير توانمندسازي شكوفا نشود و انسان به آزادي نرسد؟ مقالۀ حاضر از جملۀ تحقيقات بنيادين است و با روش استدلالي در پي افزايش شناخت و بسط نظري است. ساختار نظري عمدتاً مبتني بر ديدگاه‌هاي نظري كانت و آمارتيا سن پيرامون آزادي و توانمندسازي است؛ بنابراين پس از بسط نظريۀ اين دو صاحب‌نظر، پيرامون جايگاه انسان، در تدوين و ارائۀ الگوي نظري توانمندسازي به‌ ضرورت وجود اخلاقيات انسان، توانمندسازي و كنش جمعي و كنش انساني و نهادها به‌ عنوان سه ركن اصلي در مدل مورد نظر مي‌پردازيم. در بخش نتيجه‌گيري با بسط منطقي، اين سه ركن را به يكديگر متصل مي‌سازيم. از نظر سن، انسان هم ابزار تحقق دستاوردهاي اجتماعي و هم غايت و متعالي‌ترين هدف است. كانت در رويكردي انتزاعي‌تر، انسان را معطوف به شناسايي و تحقق والاترين خير و خوبي و هدف نهايي را «تعالي رشد اخلاقي» مي‌داند كه در گروي كنترل ماكزيم ها يا اصل يا قاعده اي اخلاقي است. انسان به‌مثابۀ موجودي خودتعين گر، مختار و داراي استقلال در ادبيات كانت، هسته تئوري اصول اخلاقي اوست و مي‌توان آن را در معناي قدرت‌دهي به افراد، خودشناسي، اعتمادبه‌نفس و اقتدار دروني به كار برد و در مفهوم توانمندسازي بازشناخت. حال ‌آنكه كنترل، آزادسازي و بسط كنش‌هاي فردي از طريق تجلي كنش‌هاي جمعي در قالب مفهوم نهاد، شكل مي‌گيرد. انسان متعلق به دنياي حسي و طبيعي عضوي از جهان هوشمند است و ارادۀ انساني را همسوي ارادۀ قدسي و عبور از تمايلات و خواسته‌هاي نفساني قرار مي‌دهد. چنين تغييري در انسان و بالفعل ساختن توانمندي‌هاي ذهني و سپس عيني وي، در سيستم باورهاي فردي كه تثبيت و تداومش از طريق نهادها، يا همان كنش‌هاي جمعي تجلي‌يافته، ميسر مي شود.