خوانش آيكونولوژيك «مجنون» در نگاره هاي دوران صفويه

يكي از رويكردهايي كه براي بررسي محتواي متون تصويريِ غالبا غربي سودمند مي‌باشد رويكرد آيكونولوژي (= شمايل شناسي) است. با در نظر گرفتن پاره‌اي از ويژگي‌هايِ خاص نگارگري ايراني، اين رويكرد براي مطالعه برخي نگاره‌هاي ايراني نيز مناسب است. از نگاره‌هاي مربوط به داستان عاشقانه ليلي و مجنون، اثر منظوم نظامي‌گنجوي (۱۲۱۱ـ۱۱۴۱م./۶۰۸ـ۵۳۵ ه.ق)، مي‌توان به عنوان متون تصويري ياد كرد كه رويكرد آيكونولوژي براي بررسي آنها، بدون هيچ پيش شرطي، نتيجه بخش است. در اين راستا، تمركز مقاله پيش‌رو بر خوانش آيكونولوژيك انعكاس تصويري «مجنون» در نگاره‌هايي از دوران صفويه (۱۷۳۶ـ۱۵۰۱م./۱۱۴۸ـ۹۰۷ ه.ق) است كه وي را پس از ترك قبيله خود به تصوير كشيده‌اند. هدف از اين پژوهش مطالعه بازتاب ارزش‌هاي نمادين در نگاره‌ها و شرح فرهنگي و اجتماعي آنها مي‌باشد، كه به‌صورت آگاهانه يا ناآگاهانه، منجر به توليد ويژگي‌هاي بصري شخصيت مجنون در نگاره‌هاي مورد نظر گرديده است. نتيجه آن‌كه نوع پوشش مجنون در نگاره‌هاي مورد نظر نشان از عدم وابستگي او به هرگونه سامانه و يا جايگاه اجتماعي شناخته شده در دوران صفويه دارد. ازاين‌رو در اين مقاله، پس از معرفي اجمالي رويكرد آيكونولوژي، با استفاده از سه لايه درك معنا در اين رويكرد به بررسي و مطالعه انعكاس تصويري مجنون در نگاره‌هاي دوران صفويه پرداخته مي‌شود.