سير تطوّر جاذبه بصري «ي معكوس» در كتيبه‌هاي ثلث از عصر مغول تا صفويه

قلم ثلث داراي ارزش‌هاي بصري والايي در خوشنويسي اسلامي و منطبق با اهداف و كاركرد تزئيناتِ معماري ‌است. بررسي روند تطوّر و تحوّل«ي» معكوس در كتيبه‌هاي ثلث نشان مي‌دهد كه اين حرف از دوره ايلخاني تا اوايل عصر صفوي اغلب به صورت كوتاه و مورّب نگاشته مي‌شد اما از نيمه عصر صفوي از «ي معكوس شالي يا قطاري » براي تقسيم كرسي بالا و پائين و ايجاد توازن و تعادلِ حروف در كتيبه‌نگاري ثلث استفاده بيشتري شد. پژوهش حاضر با روش توصيفي تحليلي و با عطف به كار ميداني در خصوص كتيبه‌هاي ثلث انجام گرفته است. نتايج اين مقاله مويّد آن است كه تطوّر «ي» معكوس از نوع كوتاه به بلند (قطاري) مبتني بر دو عامل ملاحظات خوشنويسي از منظر تركيب و حُسن همجواري و ضرورت انطباق خط ثلث با جلوه‌هاي بصريِ معماري اسلامي بوده است. همراه با عوامل گفته شده، از به كار گيري نوع مواد و مصالح، نحوه دورگيري، تراش و ساخت كتيبهها از عصر ايلخاني تا دوره صفوي نيز نبايد غافل ماند. مجموع اين عوامل، ضمن آنكه كتيبه‌هاي ثلث را از منظر تركيببندي و انسجام كلي حروف و كلمات تقويت مي‌كرد، بر زيبايي و هماهنگي اين نوع اجرا با ملاحظات بصريِ معماري نيز تأثير بسزايي نهاد.