عوامل رونق و شكوفايي علم مواقيت در عصر بني نصر در اندلس (635- 897ق)

A Survey of the Factors of Prosperity and Flourishing of ʿIlm al- Mawāqīt in Banī Naṣr Era in Andulasia

علم مواقيت با سه كاركرداصليِ تعيين اوقات نمازهاي روزانه گاه با جدول و گاه با ابزارهاي غيرفني، تعيين جهت قبله و پيش‌بيني رؤيت هلال ماه از اواخر عصر حكومت موحدون و به‌ويژه در دورۀ بني نصر مورد توجه غالب منجمان در اندلس بود. توجه ويژه منجمان اندلسي به دانش مواقيت، موجب گسترش اين دانش و ايجاد سِمَتي با عنوان مُوَقِّت گرديد. اين جستار با روش توصيفي تحليلي و با استناد به منابع و مآخذ تاريخي درصدد است بيابد چه عواملي سبب رونق دانش مواقيت و ركود شاخه‌هاي ديگر دانش نجوم در اين برهۀ زماني شده است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد عواملي چند، هر چند نه با يك ميزان اهميت چون: حمايت خلفاي موحدون در پيوستگي دانش نجوم و دين، خروج منجمان از اندلس و مسافرت برخي از آنها به مصر، غلبۀ تفكر فقهي و تسلط فقها و تلاش خاندان يهودي باصه در ايجاد تحولي مثبت در رونق علم مواقيت سهم و تأثير بسزايي داشته است.

ʿIlm al-Mawāqīt (determination of the times) which used for determination the time of five prayers, finding the Qibla and sighting the cresent Moon was considered by Andulasian astronomers since the late of Almohad Caliphate and Banī Naṣr era and we can see Muwaqqits, a professional astronomers associated with a religious institution whose primary responsibility was the regulation of the times of prayer, in the government apparatus. This article seeks to study the reasons why ʿIlm al-Mawāqīt has become more popular than other branches of astronomy in Andulasia? The findings of this research show that atleast three reasons have main role: the support of Almohad caliphs for the closeness of institution of religion and astronomy, the departure of other astronmers from Andulasia and the superiority of jurisprudential thought and jurists in Andulasia