بررسي پيدايش كثرات از ديدگاه‌هاي فيلسوفان اسلامي و عرضه بر كتاب و سنّت

در فلسفه اسلامي، تبيين نحوه پيدايش كثرات از حق‌تعالي، مراحلي را پيموده است. ابتدا در حكمت مشاء صحبت از عقول عشره و واسطه شدن ده عقل و نه فلك به صورت طولي ميان حق‌تعالي و عالم جسماني است. سپس سهروردي از عقول طولي و همچنين از عقول عرضي سخن بسياري را مطرح مي‌كند كه اين عقول عرضي، واسطه ميان عقول طولي و كثرات اين عالم هستند. در نهايت در حكمت متعاليه، همه اين مباحث جاي خود را به بحث وجود منبسط داده و تحولي اساسي در اين زمينه رخ مي‌دهد. اما در كتاب و سنت نيز ميان حق‌تعالي و عالم جسماني، وسايطي ذكر شده است كه بررسي آنها وجود اشراكاتي را با ديدگاه حكما نشان مي‌دهد؛ مانند وحدت و بساطت خداوند متعال، وجود صادر و مخلوق اول، وجود عرش، فرشتگان و جبرئيل كه وجود منبسط، مُثُل افلاطوني و عقل فعال را به ترتيب مي‌توان بر آنها تطبيق كرد. هم‌چنان‌كه افتراقاتي نيز وجود دارد؛ مانند عدم انطباق تعداد وسايط با تعداد عقول و مسأله آفرينش از آب. روش ما در اين مقاله تبيين و توصيف ديدگاه حكما با استفاده از متون فلسفي و ظهورگيري از متون كتاب و سنت، با استفاده از قواعد ظهورگيري متون است.