بازشناسي مفهوم سكونت در سكونتگاه‌هاي خودانگيخته مبتني بر تجارب جهاني

سكونت داشتن، يعني متعلق بودن به يك مكان حقيقي و سكني گزيدن با مفاهيم كيفي آن، از شروط مقدماتي انسان بودن است؛ ليكن يكي از معضلاتي كه شهرهاي امروزي با آن روبه‌رو هستند، خيل مردمي است كه به آن‌ها هجوم آورده‌اند‌، بدون توان تهيۀ مسكن مناسب و باكيفيت. ايشان از اين راه به تغيير فضا مبتني بر نياز خود برمي‌خيزند و در بستر فضايي موجود، مسكن خود را منطبق بر نيازها و احتياجات بنا مي‌كنند و شيوۀ سكونت خويش را بر فضا حاكم مي‌گردانند. شناسايي چگونگي تحقق امر سكونت، به دليل اهميت مفهوم سكونت و گسترش روزافزون سكونتگاه‌هاي خودانگيخته در شهرها، ضروري به نظر مي‌رسد، تا بتوان پايه‌هاي علمي روشني براي برنامه‌ريزي منطبق بر واقعيت زندگي در اسكان‌هاي مذكور ايجاد كرد. بر اين مبنا، در نوشتار پيش رو، به شناسايي ويژگي‌ها و مؤلفه‌هاي مفهوم و شيوۀ سكونت در سكونتگاه‌هاي خودانگيخته بر اساس ارزيابي و تحليل تجارب پژوهشي مرتبط با موضوع پرداخته مي‌شود.ماهيت مقالهْ بازشناسي تجربۀ زيستۀ مردم در سكونتگاه‌هاي خودانگيخته از منظر مؤلفه‌هاي مفهوم و شيوۀ سكونت به لحاظ كيفي، با روش توصيفي‌ـ تحليلي و بر اساس روش استدلال منطقي علمي است و گردآوري داده‌ها از طريق روش اسنادي و مطالعات كتابخانه‌اي و تحليل آن بر اساس روش تحليل محتوا صورت است. ابتدا مفهوم سكونت، ارتباط آن با فرهنگ، اسكان خودانگيخته، و خصيصه‌هاي آن شناسايي و سپس پژوهش‌هاي پيشين مرتبط، كه يافتن آن‌ها ماحصل جست‌وجويي طولاني و گسترده در پايگاه‌هاي علمي معتبر داخلي و خارجي بوده است، بررسي و تحليل مي‌گردد. در انتها، با بررسي و تحليل تجاربي در كشورهاي كاستاريكا، اندونزي، فلسطين اشغالي، اسپانيا، مصر، برزيل، مكزيك، و پاكستان، مؤلفه‌ها و ويژگي‌هاي مفهوم سكونت در سكونتگاه‌هاي خودانگيخته معرفي مي‌شود. نتايج حاكي از امتداد و استمرار رفتارهاي مرتبط با امر سكونت در فضاهاي عمومي سكونتگاه‌هاي مذكور بر اساس ويژگي‌ها و محدوديت‌هاي منحصر به فرد موجود در آن‌ها است كه سرمايۀ اجتماعي و هويت جمعي زيادي را با خود به‌همراه دارد. رفتاري كه ساكنان را همچون خانواده‌اي بزرگ با تعاملات اجتماعي بسيار قوي كنار هم نگه مي‌دارد، حس حمايت مقاومتي را تحقق مي‌بخشد، و به افراد در دستيابي به اهدافشان در مقابل پس‌زدگي‌هاي جامعۀ بزرگ‌تر، موانع، مشكلات، و راه دشوار پيش رو ياري مي‌رساند. بنابراين، مؤلفه‌هاي تجلي‌دهندۀ مفهوم سكونت بر مبناي تحليل‌هاي انجام‌شده چنين هستند: هويت جمعي فضامحور، اين‌هماني فضايي، اجماع گروهي مبتني بر انديشه‌ورزي جمعي، امنيت دروني، جدايي‌گزيني فضايي، سرمايۀ اجتماعي گروهي، امنيت تصرف، فرهنگ تلفيقي (قرابت فرهنگي)، رضايتمندي سكونتي بالاتر، قدرت اجتماعي، فضاي جمعي درون‌گرا، شفافيت مناسبات درون‌گروهي، اعتماد اجتماعي، پويايي فرهنگي، و همبستگي فضايي.