فرماليسم در معماري و نسبت آن با مفهوم فرم

فرم از مهم‌ترين مفاهيم گفتمان امروزۀ معماري است. به‌علاوه، انديشه و رويكردي با عنوان فرماليسم هم در معماري هست كه اساساً بر فرم اثر متمركز است و به ديگر جنبه‌هاي معماري، مانند جنبه‌هاي عملكردي و سازه‌اي و اجتماعي، كم‌اعتناست. فرم مفهوم اصلي در تفكر فرماليستي است، بااين­حال مدلول‌هاي بي‌شمار واژۀ فرم از يك سو، و فقدان تحقيقات منسجم دربارۀ خاستگاه و ريشه‌هاي فلسفي و انديشۀ فرماليسم از سوي ديگر، مانع از فهم چيستي تفكر فرماليسم در معماري و بخصوص نسبت آن با مفهوم فرم در معماري است. در اين مقاله بعد از بررسي تفكر فرماليسم در معماري، مي‌كوشيم دريابيم كه اين تفكر با چه فهمي از فرم سروكار دارد، فرماليسم را نه به مثابۀ رويكردي نزد معماران براي تصرف در جهان، بلكه به مثابۀ انديشه‌اي نزد دانشوران و منتقدان و نظريه‌پردازان كه در كار شناخت و نقد معماري بوده‌اند، بررسي مي‌كنيم و با اين قصد به منابع تاريخي و نظري و نقد معماري‌اي رجوع مي‌كنيم، كه در آن‌ها به موضوع فرماليسم و فرم در معماري پرداخته‌اند. تفكر مبتني بر فرماليسم در معماري ريشه در جريان فرماليسم هنري دارد و از نظريه‌ها و آموزه‌هاي آن غني و آكنده شده و تأثير بسزايي در انديشۀ نظريه‌پردازان و منتقدان و اهل حرفۀ معماري داشته است. در اين مقاله بين سه نوع فرماليسم تمايز قائل مي‌شويم: اول، فرماليسم به مثابۀ انديشه‌اي نزد دانشوراني كه با رويكرد و نگاهي فرماليستي به سخن گفتن در باب معماري و شناخت معماري پرداخته‌اند؛ دوم، فرماليسم به مثابۀ شيوه‌اي در تحليل آثار معماري؛ و سوم، فرماليسم به مثابۀ شيوه‌اي در طراحي آثار معماري. تحقيق حاضر دربارۀ فرماليسم در حوزۀ معرفتي معماري است.