نقد ديدگاه مستشرقان در مورد جبر در قرآن

نوشتار حاضر تلاشي است جهت بررسي ديدگاه مستشرقان راجع به جبر و اختيار در قرآن كريم، و اين امر به اندازه دفاع از اسلام ضرورت و اهميت دارد، زيرا مستشرقان در عرصه‌هاي مختلف موجب تخريب چهره اسلام شده‌اند، موضوع جبر و اختيار در اسلام از جمله عرصه‌هايي است كه مستشرقان در تحليل آن دچار اشتباه شده‌اند و در نتيجه ديدگاه‌هاي گوناگوني ارائه داده موجب تخريب چهره اسلام شدند. با توجه به تحقيقي كه در اين زمينه داشتيم، مستشرقان را با دو ديدگاه متفاوت يافتيم، برخي اسلام را دين اختيارگرايانه تلقي نمودند از قبيل: وكنت هنري و پرفسوركدارناث، و تعداد كثيري از مستشرقان مانند: توشيهيكو ايزوتسو، ولفسن، ريبيكا باينام، كلين دي امسيت، ويل دورانت، واشنگتن اورنگ وبرخي ديگر با استفاده از برخي آيات، اسلام را دين كاملاً جبرگرايانه تلقي نموده‌اند. مي‌توان عدم تتبع و علم كافي راجع به قرآن، انگيزه تضعيف قرآن، انحصار به كتب اشاعره، و غيره را منشاء اين ديدگاه شمرد، اما با تتبع و تدبر در آيات قرآن كريم، خواننده در مي‌يابد كه قرآن انسان را در انجام افعال مختار معرفي نموده و دست انسان را در اين زمينه باز گذاشته است و اراده خداوند و اراده انسان در طول هم هستند وهيچ تنافي بين اراده انسان وخدا وجود نداشته و كاملاً قابل جمع هستند، (البته مراد از آزادي در اينجا آزادي مطلق نيست) و ديدگاه مستشرقان در اين مورد كاملاً باطل بوده است، و مي‌توان گفت كه انتساب جبرگرايي به اسلام از سوي مستشرقان نتيجه عدم تتبع لازم و كافي در آيات بوده است چون ارائه نظر در رابطه با هرموضوعي مستلزم بررسي همه جوانب آن موضوع مي‌باشد كه آنها فاقد آن بوده‌اند.