بر ساخت ‌گرايي سياسي در روابط عربستان سعودي و جمهوري اسلامي ايران از پسابيداري اسلامي تا پسابرجام

Political Constructivism in the Relationship between Saudi Arabia and the Islamic Republic of Iran from Post-Islamic Awakening to Post- JCPOA

پس از وقوع جريانات منتهي به بيداري اسلامي در كشورهاي غرب آسيا (خاورميانه) و شمال آفريقا، فصل جديدي از روابط ميان قدرت‌هاي منطقه‌اي به‌ويژه جمهوري اسلامي ايران و عربستان سعودي آغاز شد. هرچند روابط دو كشور، پيشتر نيز مبتني‌بر نوعي عدم اعتماد و رقابت‌هاي نزديك سياسي، ژئوپليتيكي و ايدئولوژيكي بوده است، اما مسئله مهم دراين‌ميان، تطور بافت قدرت و سياست در منطقه غرب آسيا (خاورميانه) به‌ويژه از سال‌هاي 2012 ميلادي به بعد بوده است كه به‌نوعي مسائل منطقه‌اي را با چالش‌هاي عمده امنيتي و سياسي مواجه نمود و روابط دو كشور را بيش‌ازپيش به سمت‌وسوي تشديد واگرايي‌ها سوق داد. در اين مقاله، تلاش نويسندگان، ارائه پاسخي متقن به اين سؤال است كه مهم‌ترين دلايلي كه منتهي به تشديد واپس‌گرايي در روابط خارجي ميان ايران و عربستان شد، چيست؟ و درادامه چه سناريوهاي محتملي را مي‌توان براي ادامه روابط دو كشور درنظر گرفت؟ يافته‌هاي مقاله كه با بهره‌گيري از نظريه برساخت‌گرايي سياسي و استفاده از منابع مكتوب و مجازي و نيز روش‌هاي تلفيقي جامعه‌شناسي تاريخي و آينده‌پژوهي است، بر اين مسئله صحه مي‌گذارد كه عمده دلايل واپس‌گرايي در روابط دو كشور را مي‌توان ذيل عوامل نرم و سخت قرار داد. عوامل سخت شامل توسعه قرادادهاي سنگين نظامي و تسليحاتي و ميليتاريزه‌كردن غرب آسيا (خاورميانه)، تلاش براي گسترش تروريسم در جغرافياي سياسي جمهوري اسلامي ايران، نقش‌آفريني اثرگذار رياض در بحران سوريه، مواضع عمل‌گرايانه سعودي‌ها در بحران عراق، تجاوز نظامي سعودي‌ها عليه يمن و جنبش انصارالله و مواضع رياض درقبال مسئله فلسطين و سركوب شيعيان عربستان است. عوامل نرم نيز شامل بسط روابط امنيتي با رژيم صهيونيستي، مواضع خصمانه سعودي‌ها درقبال مذاكرات هسته‌اي ايران (برجام) و ايجاد شكاف در جبهه مقاومت شيعيان با تمركز بر عراق است.

Following the outbreak of the Islamic awakening in West Asia (the Middle East) and North Africa, a new approach was established in the relationship between regional powers, especially between the Islamic Republic of Iran and Saudi Arabia. Although the relationship between the two countries had previously been based on a kind of mistrust and close political, geopolitical and ideological rivalries, the important characteristics of this era was the change of power and politics in the West Asian region, especially since 2012. From 2012, the region countered major regional security and political challenges, placing the two countries far away from each other. This research is an attempt to answer the question of what causes made two countries go back to previous mistrust in their relationship. Furthermore, what are the possible scenarios for the continuation of the two countries relationship? The findings, based on the theory of political constructivism and derived from written and virtual sources as well as the combined methods of historical and futuristic sociology, indicated that the major causes of backward movement in the relationship between the two countries can be categorized as soft and hard factors. The hard components include the development of heavy military and weaponry contracts and the militarization of West Asia (the Middle East), the attempt to develop terrorism in the political geography of the Islamic Republic of Iran, the effective role of Riyadh in the Syrian crisis, Saudi’s pragmatic positions in the Iraqi crisis, the military aggression against Yemen and Ansarollah movement, and Riyadh's standpoint on the Palestinian issue and the repression of the Saudi Shiites. Soft components include the expansion of security coalitions with the Zionist regime, Saudi’s hostile position towards Iran's nuclear dealing (JCPOA), and splitting the Shiite resistance front focusing on Iraq.