شأن كيفيت در معماري اسلامي، با استناد به آراء ابن‌عربي

مخاطبان آثار معماري اسلامي به واسطۀ حضور در اين مكان ها به كيفيتي اذعان مي كنند كه بي گمان عمق وجود آن ها را نشانه رفته است. اما اگر اين تجربۀ عميق دروني را كه مختص بناهاي اسلامي نيز نيست و در اغلب بناهاي فرهنگ هاي سنتي يافت مي شود، با نظريه پردازي هاي رايج در باب فهم معماري مقايسه نماييم كمتر سنخيتي پيدا مي كنيم. بر اين مبنا اهتمام اين مقاله بر آن است كه با استعانت از پشتوانۀ غني عرفان اسلامي، نكات و ابهاماتي را كه دربارۀ مسئلۀ كيفيت وجود دارد، تا حدي روشن نموده و نتايج آن را در حد بضاعت خود، در حوزۀ معماري جاري سازد. در اين راستا با ابتناي بر آنچه از قلمرو انديشۀ عارفان اسلامي مستفاد مي شود، مي توان گفت كه يك اثر معماري نيز همچون كليت پديده هاي عالم اعم از مصنوع و طبيعي، زنده و ذومراتب بوده و بسطي طولي در نظام هستي دارد: از مرتبۀ ماهوي يا باطني تا نمود بيروني يا ظاهري. اما مبتني بر قاعدۀ سلسله مراتب وجودي در پديده ها، زندگي ذاتي مكان هاي مختلف نسبي است. در اين ميان كيفيت و كميت يك مكان نيز دو مؤلفۀ اساسي و تعين بخش مرتبۀ ظاهري آن هستند كه ميزان هستي ذاتي يك مكان، به آن ها نيز سريان پيدا مي كند. نكتۀ مهم تر آنكه در فهم عرفاني از ميان دو وجه ظاهري مكان، كيفيات آن تقدم وجودي، مرتبه اي و معرفتي نسبت به كميت آن داشته و در واقع نسبتي طولي با ذات مكان دارند. پس مي توان استنباط نمود تأثيرگذاري عميقي كه به واسطۀ حضور در آثار معماري اسلامي رخ مي دهد، در وهلۀ اول به مناسبت ذات زندۀ اين مكان هاست؛ كه اين ميزان از زندگي از مجراي كيفيات چندسطحي مكان ها از سوي مخاطبان آن ها دريافت مي شود.