بررسي انتقادي مباني معرفتي نظريه كنشگر ـ شبكه برونو لاتور

فيلسوف، انسان‌شناس و جامعه‌شناس فرانسوي برونو لاتور، از نظريه‌پردازان پسامدرن است كه با رّد اعتبار عام «برساخت‌گرايى اجتماعى»، قائل به لزوم توجه به ساحت اجتماعي، در كنار ساحت فناورى و طبيعت است. وي، نظريه «كنشگر ـ شبكه» را در حوزة جامعه‌شناسي علم و فناورى مطرح كرده است. اين نظريه، ريشه‌هاي نيرومندي در ساختارگرايي و پساساختارگرايي دارد و به‌عنوان يك نظريه اجتماعي مشاركت افراد، اشياء و فضاها را در درون شبكه‌اي از مناسبات اجتماعي، مفروض گرفته است. نظريه كنشگر ـ شبكه معقتد است، افزون بر كنشگر انساني، عناصر غيرانسانى نيز به‌عنوان «عامل»، نقش ايفا مي‌كنند. اين مقاله، از منظر روش‌شناسي بنيادين، ضمن ترسيم تصويري اجمالي از محتواي نظريه كنشگر ـ شبكه، مبادي فلسفي آن را استخراج و به بوته نقد سپرده است. بر اساس يافته‌هاي تحقيق، اين نظريه با ناديده انگاشتن تمايز ميان عامليت و ساختار، دو عامل كنشگر و شبكه را به هم پيوند مي‌زند.‌‌‌ تقليل‌گرايي هستي‌شناختي، انسان‌شناختي و معرفت‌شناختي ضدذات‌گرايي و قائل بودن به موجوديت نسبي‌ اشياء، از مهم‌ترين انتقادات مبنايي اين نظريه است.