بررسي رابطۀ اختيار و تقدير در هستي از منظر علامه طباطبايي

باور به «اختيارمندي انسان از سويي؛ و حاكميت قضا و قدر بر زندگي انسان از سوي ديگر» متعارض يا متناقض‌نما به‌نظر مي‌رسد. لذا ظاهراً يا بايد با حاكميت ضرورت تقدير، از قدرت اختيار آدمي چشم‌پوشي كنيم يا با در نظر گرفتن اراده براي انسان در عالم امكان، مخالف هرگونه ضرورتي در هستي شويم. براي رفع تعارض فوق، تبيين و تحليل معناي تقدير، ضرورت و قاعده‌مندي و ارتباط آن با بحث عالم امر و مسئلۀ علم حق‌تعالي نسبت به افعال و اختياراتِ انسان از سويي؛ و معناي آزادي، اختيار و انتخاب آدمي نسبت به سعادت و شقاوت، و بررسي بحث طينت و سرشت انسان از سوي ديگر، ضروري به‌نظر مي‌رسد و نقش اساسي در فهم و درك پرسش مذكور دارد. علامه طباطبايي با نگرش هستي‌شناسانه و انسان‌شناسانه‌اش، معتقد است كه از يك منظر، آدمي در ظرف دنيا و عالم خلق، از روي اختيار مرتكب اعمالِ خير يا شر شده و با حركت جوهريِ نفس، هويت و شاكلۀ خويش را رقم مي‌زند و از منظر ديگر، خداوند در عالم امر كه عالم ثبات و فعليت محض است، به علم ازلي (علم فرازماني و سرمدي) از قضا و حكم زندگي سعادت‌آميز يا شقاوت‌آميز انسان‌ها آگاه بوده، اما در تقدير عالم، انسان را مختار مقدر كرده است. اين سخن، به‌ظاهر تناقض‌آميزمي‌آيد، اما تلاش نگارنده‌ در پژوهش حاضر بر آن است كه با توجه به آثار علامۀ بزرگوار، اين معضل را گشوده و تناقض ظاهري را رفع كند.