چالش پايداري در مديريت منابع آب در ايران

تحليل بيلان آب، به عنوان سنگ‌بناي فهم پايداري و مبناي راهبردي مديريت منابع آب، و پي‌گيري ريشه‌هاي بحران آب در كمتر از يك سده اخير، بحث را فراتر از محدوده تخصصي هيدرولوژي برده و در نخستين گام، توزيع فضاييِ جمعيت را در كنار مرزبندي‌هاي سياسي به عنوان چالش‌هاي پايداري رديابي مي‌كند. جريان تمركزگراي جمعيتي در يك سده اخير و روند روبه‌رشد شهرنشيني، بخصوص در فلات مركزي و حوضه آبريز درياچه نمك، منجر به منفي شدن بيلان آب و برهم‌خوردن تعادلِ ميانِ مصرف فزاينده آب و ظرفيتِ مشخصِ منابع در جغرافياي طبيعي شده است. اين جريان علاوه بر تحميل منطق انباشتمصرفِ بي‌وقفه انسان بر طبيعت، نابرابري را نيز در روند گسترش فقر و دسترسي به نيازهاي پايه به همراه داشته است. از سوي ديگر، عدم انطباق مرزبندي سياسي بر مرزبندي هيدرولوژيك، كه در تاريخ بلندمدت ايران ايجاد شده است، با تحميل منطقِ اسطوره‌ايِ سياست بر طبيعت، منجر به جابجايي آب بين حوضه‌هاي آبريز و برهم‌خوردن نظم سابقِ جغرافياي طبيعي شده است. طرح بحث پايداري در اين‌راستا از آن‌جهت اهميت دارد كه، چه در نهادهاي علمي و سياسيِ بين‌المللي و چه از سوي گرته‌برداران داخلي، به‌عنوان مهمترين و شايد تنها امكانِ متصورِ برون‌رفت از بحران‌هاي اجتماعي و زيست‌محيطي شناخته و به‌كارگرفته شده است. آنچه در اين مقاله با تمركز بر روي حوزه آب و با تحليل آماريتاريخي وضعيت منابع آبي در ايران و سازوكارهاي بحران‌ساز در اين حوزه، ارائه شده است، در واقع بررسي و نقد خودِ مسأله پايداري و چالشهاي درونيِ آن است، تا بازنگري پايه‌اي در آن را ممكن سازد.