گونه‌شناسي شكلي آذين‌هاي بند‌كشي مهري در مساجد منتسب به دوره آل‌بويه تا ايلخانيان در استان اصفهان

يكي از ويژگي‌هاي رايج در تزئينات شيوه رازي و آذري (بناهاي منتسب به دوره آل‌بويه تا ايلخانيان)، استفاده از آذين‌هايي در فاصله بين بندكشي آجركاري است. گونه‌شناسي اين قسم از تزئينات معماري با معيار شكلي در كمتر پژوهشي به كار بسته‌شده‌است. لذا هدف اصلي اين نوشتار، با درنظر‌گرفتن اهميت موضوع و فقدان منابع كافي، ارائه گونه‌شناسي جامع و بررسي دگرگوني آذين‌هاي مهري بندكشي در مساجد شيوه رازي و آذري استان اصفهان، از ديدگاه شكلي است. از آنجا كه بسياري از نمونه‌هاي شاخص منتسب به اين شيوه‌ها در اصفهان بنا شده‌اند، نمونه‌ها از اين محدوده گزينش شده‌اند. از‌اين‌روي پژوهش پيش‌رو به دنبال پاسخ‌گويي به اين سوالات است:”1 گونه‌هاي مختلف آذين‌هاي بندكشي مهري (بر‌اساس نحوه ساماندهي در فواصل آجرها، شكل قاب، شكل نقوش و شيوه گسترش) در مساجد شيوه رازي و آذري اصفهان چيست؟ 2 با طبقه‌بندي تزئينات بندكشي در شيوه رازي و آذري چه شباهت‌ها و تفاوت‌هايي آشكار مي‌شوند؟ 3‌‌دگرگوني شكلي مهرها از شيوه رازي به آذري چگونه بوده‌است؟”. روش تحقيق به‌صورت كيفي، از نظر هدف كاربردي، براساس استراتژي تركيبي و به شيوه استقرايي تدوين گشته است. داده‌ها با استفاده از منابع كتابخانه‌اي و ميداني به‌دست ‌آمده‌است. تحليل‌ها آشكار ساخت تزئينات بندكشي از نظر نحوه قرارگيري در ميان بندها و شكل نقش‌ها داراي دو گونه كلي و براساس شكل قاب اصلي، داراي هفت گونه هستند. مهرها در اكثر موارد شيوه رازي با نقوش هندسي شكسته و در شيوه آذري با نقوش هندسي گردان و با جزييات بيشتر بنا شده‌اند. كتيبه‌نگاري بر مهرها معمولاً به خط كوفي بنايي و گاهي به خط ثلث است. در شيوه آذري تنوع چينش آجركاري بيشتر گشته و نقوش مهرها در برخي موارد به‌صورت بافته شده، كار شده‌است؛ در اواخر آن نيز گونه جديدي از مهرها با خط ثلث و زمينه اسليمي پديد آمده‌است.