مينياتورهاي دريايي مغولان هند، حلقۀ مفقودۀ فرش‌هاي پرتغالي

سيزده فرش و فرشپارۀ شرقي از سده‌هاي شانزدهم و هفدهم كه در تاريخ هنر به فرش‌هاي پرتغالي شناخته مي‌شوند، از منظر طرح و نقش جالب توجه و چشمگيرند، چه يك صحنۀ دريايي شامل كشتي‌ها و اشخاص اروپايي به‌علاوۀ مردي مغروق و هيولايي سر از آب به در كرده را در بخش لچك‌ها جلوه‌گر مي‌سازند. مطالعات فرش‌شناسي با ترديد گاه اين فرش‌ها را به ايران و گاه هند نسبت مي‌دهند. در اين جستار فرش‌هاي پرتغالي در پيوند با مينياتورهاي دريايي دربار مغولان هند به كارزار تحقيق و تفحص روانه شده‌اند. چشم‌انداز و هدف پژوهش حل معماي پيچيدۀ كشف هويت فرش‌هاست، چنان‌كه سؤال اصلي پيرامون مكان و زمان بافت آن‌ها مطرح شده است. در اينجا روش تحقيق تطبيقي با نگرش تاريخي به كار بسته شده است و اطلاعات حاصل از طريق مطالعۀ كتابخانه‌اي به دست آمده است. ماحصل پژوهش حاكي از آن است كه نخستين فرش‌هاي پرتغالي، كه از طرح و نقش ظريف‌تر و صحنۀ دريايي كامل‌تر برخوردارند، در دربار امپراطور اكبرشاه مغول در پنجاب طي دهۀ پاياني سدۀ شانزدهم در لواي يك جريان قوي توجه به نقوش اروپايي كه از چند دهه پيش آغاز شده بود، بافته شدند. فرش‌هاي ساده‌تر در طي چند دهه بعد، خارج از دربار و در مناطق بافندگي پررونق مغولان مانند آگرا، فتحپور سيكري و لاهور به قصد تجارت و عرضه به بازار اروپايي بافته شدند. در طراحي فرش‌هاي پرتغالي، لااقل نقش سه هنرمند دربار مغول، نقاشان مشكين و كيسو و دهرراس بازشناسي مي‌شود كه به نحو بارزي نقش مشكين پررنگ‌تر و مشخص‌تر از ديگران است.