چگونگي مهاجرت صوفيان ايراني به شبه‌قاره در عصر صفوي

با تشكيل حكومت صفوي، به دلايل مختلف سياسي، اجتماعي و مذهبي، نخبگان زيادي از جامعۀ ايراني نظير پيروان طريقت‌هاي صوفيانه، مجبور به جلاي وطن و مهاجرت به ساير مناطق جهان اسلام و به‌ويژه هند شدند. درواقع شرايط خاص به‌وجودآمده در اجتماع ايراني عصر صفوي، مانند حضور علماي شيعۀ مهاجر از برخي مناطق جهان اسلام در ايران و اختلافات انديشه‌اي و فكري ايشان همراه با انتقادات شديد از صوفي‌گري از يك‌طرف و از طرف ديگر، بروز اختلافات ميان پادشاهي صفوي و صوفياني كه علي‌رغم حمايت بلندمدت از صفويان، در اين مقطع به رقباي ايشان تبديل شده‌بودند، زمينه‌هاي تضعيف و افول تصوف را در اين دورۀ زماني در ايران فراهم كرد. درواقع طريقت صفويه در اين تغيير رويكرد از تشيّع صوفيانه، به تشيّع فقاهتي تبديل وضعيت پيدا كرد و درنتيجه بسياري از طريقت‌هاي صوفيانۀ ديگر، قرباني اين چرخش عقيدتي شدند. به موازات اين وضعيت، شرايط مناسب موجود در شبه‌قاره به‌خصوص تساهل مذهبي و حمايت‌هاي مادي و معنوي حكومت‌هاي اين منطقه، ازجمله گوركانيان و نيز سلاطين برخي حكومت‌هاي منطقه‌اي مهاجران، مسبب مهاجرت گستردۀ بسياري از نخبگان صوفي‌مسلك ايراني به‌ اين منطقه شد. اين مقاله با بهره‌گيري از روش توصيفيتحليلي در پي پاسخ به اين سؤال برآمده است كه در دورۀ صفوي، چه عواملي در انگيزش مهاجرت طريقت‌هاي صوفيه از ايران دخيل بوده‌است؟