وضعيت موجود منابع آب زيرزميني و نقش بهره‌برداران كشاورزي در استفاده پايدار از آنها (مطالعه موردي در دشت‌هاي كبودرآهنگ و ملاير)

اكثر نقاط ايران همانند دشت‌هاي استان همدان به دليل بارندگي كم و توزيع نامناسب زماني و مكاني از منابع آب سطحي مناسبي برخوردار نبوده و بخش كشاورزي عمدتاً به آب زيرزميني وابستگي بيشتري دارد. اين موضوع در كنار ساير مسائل فني، اقتصادي و فرهنگي و حقوقي باعث گرديده تا در سال‌هاي اخير دشت‌هاي كشور با برداشتهاي بيش‌ازحد مجاز مواجه گرديده و دچار افت سطح ايستابي و پيامدهاي جانبي ناشي از آن گردند. در اين مقاله ضمن ارائه وضعيت موجود و روند تغييرات كمي و كيفي منابع آب زيرزميني در دشت‌هاي كبودرآهنگ و ملاير كه به ترتيب از زير حوضه هاي قرهچاي و گاماسياب در استان همدان هستند، فعاليت‌هايي كه بهره برداران براي بهبود وضعيت اقتصادي خود لازم است در راستاي حفاظت و بهره برداري پايدار اين منابع انجام دهند، ارائه‌شده است. براي اين منظور بيلان منابع آب زيرزميني، نوسان سطح ايستابي، تغييرات شوري، تغييرات آبدهي قنوات و چشمه‌ها، از سال 1373 تا 1396 تجزيه‌وتحليل و سپس عوارض مختلف ايجادشده در منطقه تعيين و مورد بازديد قرار گرفت. بر اساس نتايج، عوارض ناشي از برداشت‌هاي غيرمجاز در دشت‌هاي كبودرآهنگ و ملاير به ترتيب شامل ايجاد 77.8 و 61.3 ميليون مترمكعب بيلان منفي در سال آبي 86-1385، افت متوسط ساليانه سطح ايستابي به مقدار 1.6 و 1 متر، 35.7 و 52.7 درصد كاهش حجم تخليه،، 75% كاهش در آبدهي قنوات و خشك شدن تعداد زيادي چاه و قنوات بوده است. همچنين از ديگر عوارض ايجادشده، نشست زمين در چندين نقطه در دشت كبودرآهنگ با عمق متوسط 15 متر، روند صعودي و 30% افزايش در مقدار شوري، افزايش 20% مهاجرت به شهرها مي‌باشد. بر اساس اين وضعيت موجود و عوامل ايجادكننده آن راهكارهايي قابل‌ارائه ميباشد كه برخي از آن‌ها مسائل سياست‌گذاري و اجرايي توسط دستگاه‌هاي دولتي بوده و برخي ديگر مي‌تواند از طريق بهره‌برداران انجام گردد. ازجمله فعاليت‌هاي مؤثر كه مي‌تواند توسط بهره برداران جهت بهبود وضعيت اقتصادي خود و حفاظت از منابع آب جهت استفاده بهينه از منابع آب انجام گردد شامل: فعاليت‌هايي كه باعث كاهش نياز به پمپاژ آب از چاه ميگردد، فعاليت‌هايي كه باعث جلوگيري از آلودگي منابع آب زيرزميني ميگردند و فعاليت‌هايي كه باعث افزايش توليد بدون افزايش در مصرف آب ميگردد، ميباشد.