تأثير كم‌آبياري در بهره‌برداري پايدار منابع آب زيرزميني دشت نيشابور

در دسترس بودن آب زيرزميني نقش مهمي در توليد پايدار محصولات كشاورزي و تأمين امنيت معيشت بهره‌برداران در دشت نيشابور ايفا مي‌نمايد. افت سطح آب زيرزميني و كسري مخزن سالانه از چالش‌هاي اساسي اين دشت است. در دشت نيشابور سالانه بيش از 90% منابع آب زيرزميني براي آبياري حدود ۸۴ هزار هكتار از اراضي آبي زيركشت محصولات مختلف زراعي و باغي به مصرف مي‌رسد. در اين مقاله، مدل شبيه‌سازي حركت آب و املاح در خاك (SWAP) با استفاده از داده‌هاي 6 مزرعه مختلف دشت نيشابور مورد واسنجي و صحت سنجي قرار گرفت. بدين منظور اطلاعات مزرعه‌اي و ساير داده هاي موردنياز براي اجراي مدل در شرايط منطقه گردآوري ‌شد. اثرات مديريت رايج آبياري بر اجزاي بيلان آب و شاخص‌هاي مختلف بهره‌وري آب در مزارع گندم، جو، چغندرقند، پنبه، ذرت علوفه‌اي و گوجه‌فرنگي با استفاده از مدل SWAP بررسي گرديد. همچنين تأثير اعمال ۲ سناريوي اعمال كم آبياري (۱ كاهش 20-30 درصد آب مصرفي در طول دوره رشد، 2 حذف يك نوبت آبياري در مرحله غير حساس رشد گياه) بر كاهش برداشت از منابع آب زيرزميني تخمين زده شد. نتايج نشان داد در شرايط مديريت آبياري فعلي زارعين، كاهش بهره‌وري آب به دليل تبخير از سطح خاك براي مزارع گندم، جو، چغندرقند، پنبه، ذرت علوفه‌اي و گوجه‌فرنگي به ترتيب به‌اندازه ۲۴، ۲۶، 27، 21، ۸ و ۲۷ درصد بود. كاهش بهره‌وري آب به دليل نفوذ عمقي، از WPETQ در مقايسه با WPET شديدتر بود به‌طوري‌كه مقدار WPETQ به‌اندازه ۵۰، ۴۴، ۳۳، ۳۷، ۱۴ و ۵۳ درصد به ترتيب براي مزارع گندم، جو، چغندرقند، پنبه، ذرت علوفه‌اي و گوجه‌فرنگي در مقايسه با WPET كاهش نشان داد. مقادير مختلف بهره‌وري آب نشان از لزوم كنترل و كاهش تلفات تبخير خاك و نفوذ عمقي با تغيير روش‌هاي سنتي آبياري به سامانه‌هاي با كارايي بالاتر دارد. اعمال مديريت كم‌آبياري براي ۶ محصول عمده در دشت نيشابور، موجب ۲۷% كاهش در برداشت از سفره آب زيرزميني با تغيير عملكرد بين ۴+ تا ۱۷-درصد گرديد. اين مقدار برداشت كمتر معادل 105 ميليون مترمكعب تخليه كمتر سفره آب زيرزميني و جبران ۷۷% كسري مخزن دشت نيشابور مي باشد. حذف يك نوبت آبياري براي ۶ محصول عمده در دشت نيشابور، موجب 17/5% كاهش در برداشت از سفره آب زيرزميني با كاهش عملكرد بين ۴ تا ۱۰ درصد مي‌گردد. اين مقدار برداشت معادل 69 ميليون مترمكعب تخليه كمتر سفره آب زيرزميني است كه بدين ترتيب حدود ۵۰% كسري مخزن جبران مي‌شود.