علم تشريح در متون مرجع طب ايراني (دوران تمدن اسلامي)

Anatomy in Reference Texts of Persian Medicine in Islamic Golden Age

سابقه و هدف: تشريح علمي است كه از اعضاي انسان و چگونگي تركيب آن‌ها بحث مي‌كند و داراي اهداف مختلفي از جمله معرفت به كمال صنع الهي و دست يافتن به علل امراض و درمان آن‌ها مي‌باشد. تشريح در دوران اسلامي وظايف الأعضاء (فيزيولوژي) را نيز شامل مي‌شده است. هدف از اين مطالعه نگرشي بر علم تشريح در متون مرجع طب ايراني (دوران تمدن اسلامي) است. مواد و روش‌ها: اين مطالعه يك پژوهش كيفي است كه به روش تحليل محتوا و با تمركز بر كتب مرجع طب ايراني انجام مي‌پذيرد. اين مطالعه در مراحل چندگانه (يافتن كليدواژه‌ها، جستجو در متون مرجع طب ايراني- اسلامي، جستجو در كتب تاريخي و دايره‌المعارف‌هاي اسلامي، جستجو در بانك‌هاي الكترونيكي فارسي و لاتين، دسته‌بندي، مرتب‌سازي، مقايسه كردن) انجام شد. يافته‌ها: علم تشريح مقدمه طبابت و جراحي بوده است و آثار كالبدشناسي اطباي مسلمان نيز مانند اروپاييان متأثر از كارهاي جالينوس مي‌باشد. پزشكان مسلمان بنا به شواهدي كالبد شكافي هم مي‌كرده‌اند و در جراحي متبحر بوده و استاداني بنام در تشريح به جهان عرضه كرده‌اند. استنتاج: اساس آناتومي جديد كه به دست وزاليوس به اين جايگاه رفيع رسيده، همان تشريح ايراني- اسلامي بوده است كه پس از تصحيح متون تشريحي جالينوس به اروپا راه يافت. با ديدگاه كل نگر طب پيشينيان ما، لزوم بررسي و پژوهشي بيش‌تر در اين زمينه و تطبيق آن با علم نوين با توجه به ابعاد گستردۀ آن پيشنهاد مي‌گردد.

Background and purpose: Anatomy is a branch of science that deals with different parts of human body and its organizational structure. It has various goals, such as insight into the divine perfection and understanding the causes of diseases and their treatments. Anatomy in the Islamic era included physiology too. This research aimed at providing an overview on anatomy in the Reference Materials of Persian Medicine. Materials and methods: A qualitative study (content-analytic library research) was performed based on the books of Persian medicine. This study was conducted at several stages; finding the keywords, searching in reference texts of Iranian-Islamic medicine, in history books and Islamic encyclopedias, and in Persian and Latin electronic banks, then sorting, organizing, and comparing the information. Results: Anatomical knowledge is prerequisite to treatment and surgery. The works of Muslim scientists on anatomy, like the Europeans, were found to be influenced by the works of Galen. According to evidence, Muslim doctors performed autopsy and were great surgeons. Conclusion: The basis of the new anatomy enhanced by Vesalius is similar to the Iranian-Islamic anatomy that was introduced to Europe after revising the texts of Galen. Considering the holistic viewpoints in Persian medicine, further research is needed to adapt that to modern medicine.