مقابلۀ غيركيفري با مخاطرات زيست‌محيطي در صنعت نفت و گاز

در پي تخريب‌هاي جبران‌ناپذير ناشي از فعاليت‌هاي صنعت نفت و گاز در جهان و همچنين استفادۀ روزافزون از سوخت‌هاي فسيلي كه مخاطرات گسترده‌اي را در حوزۀ محيط ‌زيست و سلامت انسان‌ها سبب شده است، دولت‌ها و جامعۀ جهاني به‌دنبال راهكارهايي براي مقابله با اين چالش زيست‌محيطي برآمده‌اند. با توجه به اينكه ايران يكي از كشورهاي مهم استخراج و استحصال منابع هيدروكربني است، امكان‌سنجي اين‌گونه تدابير غيركيفري، مطالعۀ پيشگيرانه را واجد جايگاه ويژه‌اي مي‌سازد. مراعات نكردن قواعد علمي در زمينۀ استحصال و استخراج و پالايش اين منابع مي‌تواند محيط زيست خاكي، آبي و هوايي را آلوده كرده و محيط زيست و همچنين موجودات مختلف در اين محيط را با چالش‌هاي عظيم جبران‌ناپذيري مواجه كند. وقوع برخي آثار مخرب از قبيل آلودگي هوا، مشكلات تنفسي، تخريب و آلودگي محيط زيست و غيره در برخي از جاها به‌ويژه مناطق نفت‌خيز و داراي منابع گازي جنوب كشور، معضل انكارناپذيري است. دلايل اصلي وقوع اين‌گونه مخاطرات ناشي از آلوده‌سازي نفتي و گازي را مي‌توان در رعايت نكردن قواعد علمي نسبت به توليد و پالايش و استفاده از منابع هيدروكربني نفت و گاز و همچنين سوء تدبير و نبود راهبردهاي كاهنده و كنترل‌كنندۀ اين فعاليت‌ها دانست كه راهكار آن در مقابلۀ غيركيفري قابليت طرح دارند. از اين‌رو سؤال اساسي اين مقاله آن است كه چه راهكارهاي غيركيفري براي پيشگيري و مقابله با مخاطرات زيست‌محيطي در صنعت نفت و گاز وجود دارد و تأثير اين راهكارها بر پيشگيري از تخريب محيط زيست چيست؟ به نظر مي‌رسد كه موظف ساختن فعاليت‌هاي استحصال منابع نفتي و گازي به رعايت استانداردها و همچنين نظارت مكرر بر سلامت فعاليت‌ها و لغو مجوزها در صورت عدول از دستورالعمل‌ها مي‌تواند تأثير زيادي بر كاهش مخاطرات داشته باشد. به‌علاوه با توجه به آنكه اساس تدابير غيركيفري تأثير بر كنترل و نظارت قبل از وقوع است، مي‌توان با تقويت فعاليت مشاركتي سازمان‌هاي مردم‌نهاد در راستاي اثربخشي دوچندان راهكارهاي غيركيفري اقدام كرد. بر اين مبنا دانش مخاطرات در عين تلفيق مطالعۀ اثرات گذشته زيانبار و همچنين توجه به آيندۀ مملو از مخاطرات ناشي از فعاليت‌هاي صنعت نفت و گاز به تدابير غيركيفري جنبۀ  كاربردي‌تري مي‌بخشد. از اين ديدگاه به نظر مي‌رسد كه تقويت عملكرد دادستان‌هاي شهرهاي نفت‌خيز و همچنين شهرهاي محل فعاليت پالايشگاه‌ها با محوريت نظارت‌هاي مستمر و استفاده از نظر كارشناسان متخصص در حوزۀ دانش مخاطرات محيطي تأثير زيادي در كاهش اثرهاي مخرب صنعت استحصال نفت و گاز خواهد داشت.