تحليل ساختار بصري سفالينه‌هاي منقوش تل باكون

Visual Structure of Tall-e Bakun Painted Potteries

افزايش سفالينه هاي منقوش به دست آمده از كاوش‌هاي باستان شناسي، امكان تاريخ گذاري علمي به روش هاي گوناگون و وجود توالي تغييرات در بسياري مناطق، آن‌ها را به اسنادي به منظور دست يابي به ذهنيات و اعتقادات مردمان آن دوره تبديل كرده است، در صورتي‌كه اين تصاوير از نظر ظاهري و ذاتي، ريشه‌هاي هنر تصويري ما هستند. پژوهش حاضر به روش تاريخي-تحليلي و با طرح اين مسأله شكل‌گرفت كه، اصول و مباني تصويرگري پيش‌ازتاريخ به چه‌صورت بوده است؟ هدف، دستيابي به ويژگي‌هاي تصويري است و با رويكردي فرماليستي به بررسي ساختار بصري تصويرنگاري به استناد سفالينه‌هاي منقوش فلات ايران خواهد پرداخت. بررسي عناصر و كيفيات بصري به‌كار گرفته شده در تصاوير، ويژگي‌هاي تصويري غالب را مشخص مي‌نمايد و زمينه‌ي دسته‌بندي نمونه‌ها براساس اولويت‌هاي بصري منطقه كه شامل تراكم نقوش، ساختار كلي تصويرنگاري و اجزاي آن، تعداد و تكرار نقش‌مايه‌ها هستند را فراهم خواهد آورد. گستردگي جغرافيايي، تعدد يافته‌ها و غناي تصاوير، دلايل انتخاب تل باكون فارس (الف و ب) به‌عنوان جغرافياي موردي مقاله‌ي پيش‌رو است. نمونه‌هاي تصويري از طريق مطالعه‌ي گزارش‌هاي كاوش‌ها و مشاهده‌ي اشياي موزه‌اي گردآوري شده‌اند. يافته‌هاي تل باكون ب محدود به تعداد اندكي تكه سفال هستند كه در بسياري از آن‌ها امكان بازسازي فرم كلي ظرف وجود نداشته و فقط برخي از ويژگي‌هاي بصري قابل تشخيص هستند. يافته‌هاي باكون الف، در محدوده‌ي كادر تصوير، نقوش متراكم دارند. تنوع نقش‌مايه‌ها بيش از تنوع ساختار و تركيب‌بندي است و منجر به خلق تصاوير متنوع شده‌اند. نقطه، خط و سطوح ساده‌ي هندسي در بيشتر موارد مكمل نقش‌مايه‌ها در تصوير ديده مي‌شوند و تعداد كمي از ظروف، فقط با اين عناصر تصويرگري شده‌اند. هم‌ارزي بصري بين فضاي مثبت و منفي ويژگي منحصربه‌فرد بسياري از تصاوير اين دوره است. حركت و چرخش در ساختار غيرنواري و يا در نمونه‌هايي با نقش‌مايه‌ي جانوري اغراق‌شده و حالت‌گرايانه بيش تر وجود دارند. روش تصويرگري در غالب نمونه‌هاي باكون، نواري است و نمونه‌هاي پُرنقش يك رديفه با دو نقش‌مايه، بيش ترين تصاوير را با به‌كارگيري سطوح پيچيده‌ي هندسي تشكيل داده‌اند.

Most studies on numerous potteries found in archaeological excavations are aimed at understanding people s mentality and beliefs in that era, in case that these images are externally and naturally roots of our visual art. The recent analytical-historical study will review visual structure of the illustrations in Iran plateau B.C with a formalist approach. The study is based on painted potteries and it is aimed at achieving visual characteristics. Studying vessel forms, elements and visual principle used in images clarifies the dominant visual features and provides context for categorizing samples based on the region’s visual priorities which include density of motifs, compositional structure of illustration and its elements, and type and repetition of motifs. Fars’s Tall-e Bakun is chosen as this study’s case geography because of its geographical extent, plurality of findings and its rich images. Visual samples are gathered by studying excavation reports and observing museum objects. In Tall-e Bakun b’s findings, vessel forms are limited. There’s a density of motifs in image frames, margins, in Tall-e Bakun a’s findings. Variety of motifs outnumbers variety of composition and structure. Visual elements were complementary in most images. However, a few vessels were illustrated only by using them. Visual equality between positive shapes and negative space is the unique feature of many images in this era. Movement and rotation are mostly observed in not band-based structures or animal expressive motifs. After visual analysis and visual criteria determination of motifs, vessels were classified as two major categories of either Fully-Painted or Scattered-Painted. Each category ‘s images were also classified into subgroups based on visual structure, elements of structure, quantity, type and method of motifs’ repetition. More than 90 percent of available vessels specially the scattered ones have band-based structures. Most images are fully painted with a single row or two rows of motifs.