مقايسه‌ي تطبيقي گونه‌شناسي سازمان فضايي و عناصر كالبدي دوره‌هاي قاجار و پهلوي خانه‌هاي سنتي شهر كرمانشاه

A Comparative Comparison of Typology of the Space Organization and Physical Elements of the Qajar-Pahlavi Period with Traditional Houses in Kermanshah

خانه‌هاي سنتي مهم‌ترين مكان براي نشان دادن سبك زندگي در گذشته هستند. عدم شناخت و درك اين ساختمان‌ها به‌تدريج ساختار خانه‌‌ها را به‌سمت جايگزيني اين ساختمان‌ها با ساختمان‌هاي معاصر هدايت مي‌‌كند. كرمانشاه شهري با تاريخچه‌ي غني و محلات تاريخي روزگاري بسياري از خانه‌هاي ارزشمند را در خود جاي داده بود؛ اما به‌واسطه جنگ تحميلي، توسعه، مهاجرت، تغيير سبك زندگي، بخش‌هاي وسيعي از بافت و خانه‌هاي ارزشمند شهر دچار تغيير شده است. اين پژوهش به گونه‌شناسي خانه‌هاي تاريخي كرمانشاه در عهد قاجار و پهلوي مي‌پردازد؛ اين گونه‌شناسي شامل موضوعاتي ازجمله نظام كالبدي، چيدمان فضايي، ارتباطات كالبدي، شيوه‌هاي تعريف فضا (فضاي باز، فضاي پوشيده، فضاي بسته) مي‌باشد. هدف از اين مطالعه و بررسي الگوشناسي ابنيه جهت بهبود اين بناهاي ارزشمند و نجات آن‌ها در برابر پيدايش بناهاي غيرمتعارف است . برآيند اين پژوهش امكان تفكيك و دسته‌بندي خانه‌هاي تاريخي شهر كرمانشاه را براساس ويژگي‌هاي شكل و فرم را فراهم مي‌آورد. اين مقاله به‌دنبال پاسخ‌گويي به دو پرسش است؛ خانه‌هاي سنتي در شهر كرمانشاه به چند گونه قابل دسته‌بندي هستند؟ الگوهاي استخراج شده از خانه‌هاي دوره‌ي قاجار و پهلوي چيست؟ روش گردآوري اطلاعات به‌صورت ميداني و اسنادي (كتابخانه‌اي) و روش تحقيق توصيفي-تحليلي است. نتايج به‌دست آمده نشان مي‌دهد، خانه‌هاي دوره‌ي قاجار ساختاري درون‌گرا و در اواخر دوره‌ي قاجار به‌صورت درون‌گرا-برون‌گرا و در دوره‌ي پهلوي به‌صورت برون‌گرا بود كه اين تحول متأثر از بسياري از فاكتورها از جمله تغييرات ناشي از دگرگوني الگوي معماري، تأثيرات معماري غرب و تحول در ساختارهاي اجتماعي و فرهنگي جامعه در اين دوران مي‌شود؛ همچنين خانه‌ها در دوره‌ي قاجار به‌صورت يك‌حياطه، دوحياطه، سه‌حياطه، و چهارحياطه بوده‌اند، ولي در دوره‌ي پهلوي به يك‌حياطه تغيير يافته‌اند. حذف تدريجي هشتي، انتقال آشپزخانه از زيرزمين و حياط اختصاصي در دوره‌ي قاجار به حياط و در ارتباط با آن در دوره‌ي پهلوي، انتقال راه‌پله از گوشه‌ها به محور اصلي بنا هم از ديگر تغييرات اين دوره است. كاهش فضاي بسته و افزايش فضاي باز هم ازجمله تغييرات خانه‌هاي تاريخي در دوره‌ي پهلوي است؛ همچنين سه گونه‌ي سنتي، فرنگي و تلفيقي در اين خانه‌ها مشاهده گرديد.

Traditional houses are important place for exposing the life style of past. Lack of recognizing and understanding the houses gradually lead houses construction into replacing by temporary house. Kermanshah is a city with rich history and historical parish had placed many of valuable houses but because of war, expansion, emigration, changing life style, the big part of issues and valuable houses was destroyed. This research explains the typology of Kermanshah historical houses in Qajar and Pahlavi Period. This formal typology includes these subjects for instance formation disciplines, space organization, relation of form, material, method of definition of space(closed space, covered space ,open space).The aim of this research is to study typology of houses for recovering valuable building and rescue them against creating un normal building. The result of this research could lead us to analyzing the historical house according to characteristic of form. This article is trying to answer these two questions; how many types are in Historical houses in Kermanshah? What are the extracted pattern in Qajar and Pahlavi Period houses? The way of gathering information is documentary- and researching way is descriptive-analytic. The result show that construction of Qajar Period house in Kermanshah are introversion and in the Late Qajar Period are introversion -extroversion and in Pahlavi Period are extroversion that this transformation was effected by many factors, for example change in the pattern of architecture, effect of west architecture and transformation of social and historical construction, in this period. Also houses with one or two or three and four yards in Qajar Period turn into one-yard house in Pahlavi Period. Omitting vestibule and transferring kitchen from basement and with having privacy yard into yard with direct relation with yard are the other changes in Pahlavi Period. Transporting stairs from corner to major axes of building is the another changes in Pahlavi Period. Decreasing the closed space and increasing opened space are the other changes in Pahlavi Period and also three types of traditional and foreign and integrative was observed.