ضرورت تصحيح دوباره كتاب قرّة العين

(The necessity of editing Qurat al Ayn (the book of proverbs

قرّة­العين يا قرّ­ةالعيون يكي از متون كهن فارسي در زمينۀ تطبيق امثال عربي و فارسي با يكديگر و نيز با آيات قرآن است كه بيش از چهل سال پيش به كوشش امين پاشا اجلالي برمبناي دو نسخۀ دانشگاه تهران (مورّخ 867هـ . ق.) و كتابخانۀ ملّي تبريز (مورّخ 938 هـ . ق.) تصحيح و در سلسلۀ انتشارات استادان زبان فارسي چاپ و منتشر شده است. اين مقاله بر آن است تا با بررسي اين چاپ و مقايسۀ آن با نسخ كهن كتاب، كاستي­ها و اشكالات اين تصحيح را نشان دهد و ضرورت تصحيح دوبارۀ آن را گوشزد نمايد. در اين راستا، افزون بر دو نسخۀ مورد استفادۀ اجلالي، از نسخه­هاي همايي (مورّخ 651 هـ . ق.)، كتابخانۀ فاتح (مورّخ 722 هـ . ق.)، دو دستنويس كتابخانۀ اياصوفيا (يكي مورّخ 897 هـ . ق.و ديگري از سدۀ نهم) و نسخۀ كتابخانۀ آيت­اللّه مرعشي (مورّخ 902 هـ . ق.)، بهره برده و نشان داده­ايم كه انتخاب نابجاي نسخ مورد استفاده علي­رغم شناخت نسخ كهن­تر، بهتر و صحيح­تر، عدول بي­جهت از ضبط نسخۀ اساس، ثبت نادرست يا بعضًا ناقص اختلاف دو نسخه و ذكر نكردن برخي اختلافات، مهم­ترين اشكالات اين چاپ بوده است. دسترسي به دستنويس­هاي مهم شناخته شده و نويافته از ديگر دلايل ضرورت تصحيح دوبارۀ اثر است كه از يك سو، در انتخاب ضبط صحيح­تر واژه­ها و عبارات، مؤثر است و از سوي ديگر، نشان مي­دهد كه مثل­ها، حكايات و اشعاري در متن اصلي اثر وجود داشته كه در دو نسخۀ مورد استفادۀ مصحح افتادگي داشته و بدين دليل، به كتاب راه نيافته و از چشم خوانندگان دور مانده است.

Qurrat al ‘Ayn is one of the classical Persian texts which compares Persian proverbs with Arabic proverbs. It also compares these proverbs with the Quran verses. This book has been edited and published based on two manuscripts; namely, the manuscript of the University of Tehran (1462) and the manuscript of Tabriz National Library (1531) by Amin Pasha Ejlali more than forty years ago. This study illustrates the imperfections of the previous edition by showing the differences between the old manuscripts and Ejlali’s edition. It also ascertains the necessity of a new edition of this manuscript. Editors of this new edition have used older handwritten versions of this book, like those of Homaei’s (1253), Fatih Library’s (1322), Mara’shi Library’s (1496), as well as two manuscripts of Ayasofya Library (1492 & 16th century). They have shown that choosing less important manuscripts, not recording the base manuscript’s words and even recording wrong or incomplete recording of the manuscripts used, are the most important drawbacks of the previous edition. Availability of older important manuscripts is another reason for the establishment of a new edition. This new edition proves that some of anecdotes and Persian or Arabic poems were missed in the older edition and also there are way better records to be published.