تحول مفهوم وطن در ادب معاصر تاجيك: از معارف پروري تا استقلال و خودآگاهي ملي

The Evolution of Homeland’s Concept in Tajik Contemporary Literature: From Acquaintance to Independence and National Self-consciousness

همزمان با تحولات سياسي رخ داده در جغرافياي سياسي منطقه ماوراءالنهر و تبديل آن به آسياي مركزي و سپس تشكيل جمهوري هاي پنجگانه شورايي، مفهوم وطن نيز در ادب معاصر تاجيك تحولات مهمي را از سر گذرانده است. مساله اصلي اين پژوهش، بررسي تحول مفهوم وطن در ادب معاصر تاجيك از دوره معارفپروري (1905-1870 م) تا استقلال و خودآگاهي ملي (1991م) در بستر دوره بندي ادب معاصر تاجيك است. مفهوم وطن در اين دوره 145 ساله چه تحولاتي را از سر گذرانده و اين تحولات چه نمودي در ادب معاصر تاجيك داشته است؟ نگارنده در اين پژوهش با روش توصيفي-تحليلي و با تكيه بر دورهبندي ادبي، ذيل نظريه تاريخ ادبيات، اين موضوع را با هدف تحليل تحولات اين مفهوم و پيوند آن با جهان فارسي زبان و ايران بررسي كرده است. براساس نتايج تحقيق، تحولات سياسي شكل گرفته در اين دوره بهطور مستقيم بر تحول مفهوم وطن تاثير گذاشته، نخست آن را از مذهب جدا، سپس در قاب شهر بخارا متجلي كرده است. وطن در دوره شوراها، بار ايديولوژيكي به خود گرفته و به جهان وطني سوسياليستي چسبيده است تا اينكه در دوره استقلال با دوري از اين مفهوم به تاريخ و فرهنگ مشترك با آريايي تباران پيوند خورده است. نتايج تحقيق گام موثري در تحليل جريانهاي ادبي و فكري فارسيزبانان منطقه دارد و براي سياست گذاران فرهنگي ايران در منطقه نيز مفيد است.

Being simultaneous with the political changes in the political geography of the Transoxanien region and turning to the Central Asia and consequently to the five-council based republics, the concept of homeland in the Tajik contemporary literature has gone throng major changes. The main issue of this research is the study of the transformation of homeland’s concept in contemporary Tajik literature from the period of acquaintance (1905-1870) to independence and national self-consciousness (1991) in the context of periodization of this contemporary tradition. This concept has experienced what changes during the 145 literature? The writer has used a descriptive – analytical method based on Literary Periodization under the theory of literature history to analyze the changes of this concept and its relations with the Persian speaker’s world and Iran. Accordingly and during this period, the formation of political developments directly affected the concept of homeland, first isolated it from religion, and then incorporated it into the framework of the city of Bukhara. Thus, throughout the period of Soviet unio‎n the concept of homeland has had the ideological load and been tied to the notion of socialist thought and cosmopolitanism. Furthermore, it has been linked to the concept of common culture and history with Aryans after the period of independence. The research results will pave the way to take an effective step to scrutinize the literary and intellectual currents of Persian speakers in the region and are also useful to cultural -regional policy makers.