چكيده فارسي :
پژوهش حاضر پژوهشي بنيادي در حوزه معني شناسي، در چارچوب تحليل مؤلفه اي معني، با رويكردي درزماني است. صورتهاي واژگاني و نقش هاي معنايي «با» از منابع تاريخي و كتابهاي دستور زبان فارسي و نيز فرهنگ هشت جلدي سخن استخراج و تحليل شده اند. در اين پژوهش معاني «با»، روابط اين معاني با يكديگر، مؤلفه معنايي اصلي و روند دستوري شدگي آن بررسي ميشود. مسئله ديگر، توجيه روند دستوري شدگي «با» با استناد به چندمعنايي آن است. حرف اضافه «با» بازمانده *upāka- دوره باستان است. upāka- در سنسكريت به معني «مجاور و نزديك» بوده است و مؤلفه معنايي «همراهي» را در بر داشته است. در فارسي ميانه به abāg بدل شده كه هم كاركرد حرف اضافه را داشته و هم با افزوده شدن پسوند، اسم abāgīh به معني «همراهي» و فعل abāgēn-/abāgēnīd «همراهي كردن و همراه كردن» ساخته شده است. در اين مقاله، چندمعناييِ «با» با توجه به معني اصلي آن و با تكيه بر الگوي انتقال مفهومي بررسي شده است. پرسشهايي كه نگارندگان در پي پاسخ به آنها بوده اند عبارتاند از: معني و كاركرد اوليه «با» چه بوده است و روند دستوري شدگي آن چگونه و در چند مرحله طي شده است؟ كدام معاني اين واژه برگرفته از معني اوليه آن هستند؟ كدام مؤلفه معنايي معاني گوناگون «با» را به هم پيوند ميدهد و سبب ارتباط اين معاني با هم شده است؟ بررسيها نشان دادند اين حرف اضافه در تحولات زبان فارسي، دو مرحله دستوري شدگي را طي كرده است: نخست اسم به حرف اضافه بدل شده و بر همراهي دلالت كرده و سپس در مرحله بعد كاركردهاي ديگري يافته و نقشهاي معنايي خاستگاه و مفاهيم مشتق از آن را رمزگذاري كرده است. نگارندگان در مجموع، شانزده نقش معنايي براي حرف اضافه «با» شناسايي كردند و نقشهاي معنايي را در دو گروه قرار داده اند: گروه نخست، نقش هايي كه حاصل گسترش معناي اوليه آن، يعني همراهي اند و مفهو م سازي «شخص» را در سطح نخست استعارههاي مقولهاي هاينه نشان ميدهند. گروه دوم معاني حاصل دستوري شدگي ثانويه «با» هستند و مفهوم سازي «شيء» و «فعاليت/ فرايند» را در استعاره هاي مقوله اي نشان ميدهند.
چكيده لاتين :
Present paper is a theoretical research in the field of semantics based on componential analysis of meaning with a diachronic approach. Lexical forms and semantic roles of “ba” have been cited and analyzed from historical sources and books of grammar and also from Sokhan Persian dictionary to be analyzed diachronically within the frame work of structural semantics.
One of the problems investigated in this research is proving polysemy of “ba” with regard to diachronic and synchronic semantic clues. The other investigated problem is justification of the mentioned preposition’s grammaticalization on the basis of its polysemy. The preposition “ba” is the remainder of upāka- from old Persian. upāka- has meant “near, beside” in Sanskrit and has had the semantic component [accompany]. In middle Persian this word has turned into abāg which had prepositional function and with addition of a suffix it had become a noun; abāgīh meant “accompaniment”. Through suffixation it also became verb, meant “to accompany”. In this article polysemy of “ba” has been studied based on its main meaning found via historical view over its semantic behavior and conceptual transmission model.
Questions which the authors have intended to answer are: 1. What was the primary meaning of “ba”? 2. How and in how many steps has this word been grammaticalized? 3. Which meanings of this word have been derived from its primary meaning? and 4. Which semantic component relates different meanings of “ba” together?
Investigations have showed in the process of Persian change, this preposition has passed through two processes of grammaticalization: first, a noun has become a preposition with the meaning of “accompaniment” and second, in the next step it has found other semantic functions; namely “source” and other related meanings. So, in the first step, the preposition has undergone primary grammaticalization and in the next step it has undergone secondary grammaticalization. The authors have recognized sixteen meanings for “ba” and have put these meanings into two groups. The first group contain meanings derived from “accompaniment” which show “person” conceptualization on Heine’s scalar about categorization metaphors. The second group of meanings are those which are the result of secondary grammaticalization of “ba” which are help, instrument, substance, manner, agency, comparison, opposition, and exchange. These show “thing”, “activity” and “process” conceptualized metaphors on Heine’s scalar have been made by Persian speakers.
