طبقه‌بندي واژه‌هاي مركب زبان فارسي از منظر نظرية صرف توزيعي

The Classification of Compounds in Distributed Morphology

تمام زبان‌هاي دنيا از شيوه‌هاي مختلفي براي خلق واژه‌هاي جديد بهره مي‌برند. يكي از اين فرايندها تركيب است. تركيب از جمله مقولاتي است كه بسياري از زبان‌شناسان ايراني و غير ايراني از ديرباز مورد توجه و مطالعه قرار داده‌‌اند و اين امر را مي‌توان به‌سادگي با مراجعه به مقالات متعدد در اين باب و فهرست مطالب كتاب‌هاي بي‌شماري كه در زمينة صرف يا دستور نوشته شده‌اند، مشاهده كرد. بسياري از تحليلگران حوزة ساختواژه بخشي از آثار خود را به اين موضوع اختصاص داده‌اند. شايد زايا بودن فرايند تركيب، دليلي موجه براي اين امر در بسياري از زبان‌ها، از جمله فارسي و انگليسي، است. مراد از تركيب فرايندي است كه به‌وسيلة آن دست‌كم دو ريشه به هم مي‌پيوندند و يك واژة مركب مي‌سازند. تركيب در كنار اشتقاق پربسامدترين روش واژه‌سازي در زبان فارسي است. طبقه‌بندي و تحليل واژه‌هاي مركب يكي از موضوع‌هاي بحث‌برانگيز در پژوهش‌هاي زبان‌شناسي است و تقريباً هر پژوهشگري كه به طبقه‌بندي واژه‌هاي مركب پرداخته، از راه و رسم و ديدگاه خود براي شناسايي گونه‌هاي متعدد آن استفاده كرده است. در اين مقاله، با تحليل واژه‌هاي مركب زبان فارسي و ارائة شيوه‌هاي مختلف رده‌بندي واژه‌هاي مركب به معرفي جامع‌ترين رده‌بندي كه مطابق با رويكرد صرفي نحوي است و بر ساختار نحوي تكيه دارد، مي‌پردازيم. اين طبقه‌بندي جديد بيشترين سازگاري را با واژه‌هاي مركب زبان فارسي دارد و برخلاف طبقه‌بندي‌هاي ارائه‌شده ديگر، بر ساختار واژه‌هاي مركب تأكيد دارد. اين تعريف جديد با تعاريفي كه غالباً در آثار صرفي نحوي يافت مي‌شود، كم‌و‌بيش متفاوت است. در اين طبقه‌بندي واژه‌هاي مركب به دو دستة ريشه‌اي و تركيبي تقسيم مي‌شوند. در ساختار مركب‌هاي ريشه‌اي هستة نقش‌نماي v حضور ندارد اما در ساختار مركب‌هاي تركيبي اين هسته حضور دارد. بود يا نبود هستة نقش‌نماي v در تركيب، وضعيت دوگانه‌اي ايجاد مي‌كند كه منطقاً حالت سومي ندارد و در نتيجه نقض‌پذير نيست. طبق تعريف جديد، واژه‌هاي مركبي مانند «ميهن‌دوست»، «خداباور‌» و «جان‌نثار» به دليل وجود هستة v در ساختارشان، در گروه مركب‌هاي تركيبي مي‌گنجند.

All languages in the world use different ways to create new words. One of these ways is Compounding. In many languages, Compounding (also called composition) is the most frequently used way of making new lexemes. Its defining property is that it consists of the combination of lexemes into larger words. Compounds are words that are composed of two (or more) bases, roots, or stems. In other word, compounding consists of the combination of two words, in which one word modifies the meaning of the other, the head. This means that compounds have a binary structure. The productivity of compounding in many languages is largely due to its semantic transparency and versatility. When a new compound is formed, we already know the meaning of its constituents, and the only task we face is to find out the semantic relation between the two parts. In Persian, compounding and derivation are the most frequently used way of making new words. Many Iranian linguists have written articles about compounding. Classification of compounds has been and still is a much-debatable issue in the linguistic literature. In this article, we will review other classifications and then introduce a new classification which is based on a morphosyntactic approach and focus on the structure of words. According to this new classification, there are two types of compounds: root compounds and synthetic compounds. Synthetic compounds have v element in their structure but root compounds don’t have this element. Presence of v element in the structure of the compounds creates a dual situation which logically doesn’t have a third option and this is not reputable. Indeed it cannot be violated.