بررسي تأثير زبان فارسي بر ساخت فعل مركب تركي‌‌‌آذربايجاني

The Effect of Persian on Azerbaijani Compound Verb Construction

هدف از انجام تحقيق حاضر، مطالعۀ تأثير زبان فارسي بر ساخت فعل مركب تركي‌‌‌آذربايجاني است. داده‌‌ها از منابع معتبر تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني و تعاملات زباني سي نفر از گويشوران تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني‌‌ مناطق مركزي استان اردبيل جمع‌آوري شده است. افعال قرضي فارسي در تركي‌‌‌آذربايجاني و افعال مركب بومي تركي‌‌‌آذربايجاني از ميان داده‌‌‌هاي گردآوري شده، استخراج گرديد و فراواني كاربرد هر كدام از اين نوع فعل‌‌‌ها در گفتار گويشوران تركي‌‌آذربايجاني تعيين گرديد. تحقيق حاضر از نوع توصيفي-تحليلي است؛ زيرا ابتدا داده‌‌‌ها در چارچوب الگوهاي انطباق فعل در زبان قرض‌‌گيرنده، طبقه‌‌‌بندي‌‌ و توصيف مي‌‌شود و سپس بر اساس ديدگاه‌‌‌هاي مطرح در تماس زباني، مورد تحليل قرار مي‌‌‌گيرد. بررسي داده‌ها نشان داد كه هيچ نوع فعل خودايستاي فارسي در چارچوب ساخت‌هاي تركي‌‌‌‌‌‌‌آذربايجاني قرار نمي‌گيرد و زبان تركي‌‌‌‌‌‌‌آذربايجاني براي انطباق فعل‌‌‌هاي زبان فارسي از دو راه‌‌كار عمدۀ ساخت فعل سبك و درج غيرمستقيم بهره مي‌‌برد. فراواني داده‌‌‌هاي منطبق با راه‌‌كار اول (جزء غيرفعلي فارسي + فعل سبك تركي‌‌‌آذربايجاني) نسبت به داده‌‌هاي راه‌‌‌كار دوم (اسم يا صفت فارسي + وند فعل‌‌‌‌ساز تركي‌‌‌آذربايجاني) و افعال مركب بومي تركي‌‌آذربايجاني، خيلي بيشتر است. برخلاف تعدادي از تحقيقات پيشين كه ساخت فعل مركب در تركي‌‌آذربايجاني را، ساخت قرضي از زبان فارسي تصور كرده است؛ يافته‌‌هاي اين تحقيق نشان داد كه ساخت فعل سبك در تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني، ساختي تازه و ناآشنا نيست. بلكه اين ساخت‌‌ در خود زبان تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني وجود دارد و فقط فراواني كاربرد آن با بهره‌‌‌گيري از راه‌‌كار گسترش (در پديده برخورد زبان‌‌ها) افزايش يافته است. گويشوران تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني از ميان دو ساخت فعل‌‌ساز زبان خود (وندافزايي يا ساختواژي و ساخت فعل سبك)، الگوي منطبق با ساخت‌‌ مشابه و متناظر در زبان فارسي (ساخت فعل سبك) را انتخاب كرده و با قرض‌‌‌گيري جزء غيرفعلي فارسي، فراواني كاربرد اين ساخت را در زبان خود افزايش داده‌‌اند. اين تغيير در جهت همگرايي زبان تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني با زبان فارسي انجام يافته است كه از پيامدهاي طبيعي برخورد و تماس زبان‌‌ها است.

The aim of this research is to study the effect of Persian language on Azerbaijani compound verb construction. Data were collected from Azerbaijani resources and the interactions of 30 speakers of this language in Ardabil province (Ardabil, Meshkin Shahr and their surrounding regions). Native Azerbaijani compound verbs plus those borrowed from Persian were extracted from the collected data and their frequency was determined. The research method is descriptive-analytic, because at first the data were classified in the framework of the verb accommodation strategies in the borrowed language and they were analyzed according to the common approaches in language contact literature. Results show that no Persian finite verb has entered Azerbaijani language. Azerbaijani language uses two strategies to accommodate Persian finite verbs. The light verb construction and indirect insertion are two important strategies that Azerbaijani speakers use to accommodate Persian verbs. The frequency of light verb construction (Persian non-verbal element + Azerbaijani light verb) in the speakers’ speech is very high in comparison to indirect insertion strategy (Persian noun or adjective + Azerbaijani verb making affixes) and Azerbaijani native compound verbs. In spite of some previous studies considering Azerbaijani compound verbs as patterns borrowed from Persian, this research finding shows that light verb construction is not a new pattern in Azerbaijani and this construction exists in the language itself. Azerbaijani speakers use the extending strategy to increase the frequency of this construction matching that of Persian. Borrowed Persian non-verbal element causes Azerbaijani speakers to choose among alternative verb making constructions (Persian non-verbal element + Azerbaijani light verb and Persian noun or adjective + Azerbaijani verb making affixes) the one corresponding to Persian construction. This change resulting in Azerbaijani progressive convergence to Persian is a natural consequence of language contact.