پيشوندواره هاي زبان فارسي: تحليلي شناختي

Persian Prefixoids: A Cognitive Analysis

شبه‌وند كلمه پركاربردي است كه به پايه‌هاي مختلف متصل مي‌شود، نقش وندي اشتقاقي را بازي مي‌كند و كلمات مشتق به وجود مي‌آورد. اين عناصر زباني به لحاظ ساختواژي مستقل محسوب مي‌شوند ولي در گذر زمان و تحت تأثير عوامل مختلف معاني مجازي مي‌يابند و در تركيبات اشتقاقي حاضر مي‌شوند. در اين پژوهش به بررسي موردي دو پيشوندواره زبان فارسي، «خوش، بد-» با دو مفهوم متقابل و با بسامد بسيار زياد در زبان فارسي، در چارچوب صرف شناختي و با استفاده از مدل هماوند (2011) پرداخته مي‌شود. روش گردآوري داده‌ها پيكره‌بنياد و پيكره مورد استفاده اين پژوهش فرهنگ انوري (1381) بوده است. ابتدا تمام واژه‌هاي داراي اين پيشوندواره ­ها استخراج و پس از طبقه‌بندي در چارچوب صرف شناختي هماوند تحليل شدند. اين عناصر زباني داراي هر سه عمليات شناختي «مقوله‌سازي»، «پيكربندي» و «مفهوم‌سازي» هستند. بر اساس عمليات «مقوله‌سازي» اين عناصر علاوه بر معناي اصلي و فرهنگ لغتي خود داراي معاني ديگري بودند كه شماري از اين معاني «پيش‌نمونه» و شماري نيز «حاشيه‌اي» بودند. پيشوندواره «خوش-» داراي دو معناي پيش‌نمونه‌اي زيبايي و خوبي و پنج معناي حاشيه‌اي فراواني، پايبندي، فقدان، مهارت و راحتي بود، و پيشوندواره «بد-» داراي يك معناي پيش‌نمونه‌اي زشتي و پنج معناي حاشيه‌اي فراواني، عدم پايبندي، دشواري، شدت، برخورداري از ويژگي مثبت. بر اساس عمليات «پيكربندي»، «قلمروهاي» مختلف بررسي شدند. هر كدام از اين پيشوندواره‌ها داراي قلمروهاي مشخص و نماهايي مجزا از اين قلمروها بودند. پيشوندواره «خوش-» داراي دو قلمرو مقدار و حالت و پيشوندواره «بد-» داراي قلمرو تمايز بود. بر اساس عملكرد «مفهوم‌سازي» به بررسي واژه‌هايي پرداخته شد كه داراي پايه مشترك هستند اما عناصر پيشوندي مترادفي بر سر آن‌ها قرار مي‌گيرند و «تفاسير» مختلف معنايي حاصل مي‌كنند. يافته­هاي اين پژوهش مي‌تواند مؤيد اين واقعيت باشد كه تمام عناصر زباني داراي مفاهيمي هستند كه بيانگر تجربه ذهني متفاوت سخنوران زبان‌اند و پيشوندها به طور كل و پيشوندواره‌ها به طور خاص از اين قاعده مستثناً نيستند.

Affixoid is a frequent word attached to different bases, plays the role of derivational affixes and makes derivational words. These linguistic elements are morphologically independent but by the passage of time and under the influence of different factors, they attain different figurative meanings and are present in derivational words. In this research, we study 2 Persian prefixoids,"khosh-, bad-" which have opposite meanings and have ahigh frequency in Persian, in cognitive morphology framework and based on Hamawand (2011). It is corpus-based and the corpus used is Sokhan Dictionary. Firstly all words containing these elements are listed and the classified and analyzed. These elements have all three cognitive operations; categorization, configuration and conceptualization. Based on categorization operation, these elements besides their denotational meanings, have other meanings some of which are prototypical and some are peripheral. Prefixoid “khosh-“has 2 prototypical meanings, beauty and goodness, and 5 peripheral meanings, abundance, faithfulness, lack, skill, ease, and prefixoid “bad-“ has 1 prototypical meaning, ugliness, and 5 peripheral meanings, abundance, unfaithfulness, hardship, severity, positive attitude. Based on configuration operation, different domains are studied. Each of these prefixoids has specific domains and separate facets. Prefixoid “khosh-“has 2 domains, quantity and manner, and “bad-“ has distinction domain. an‎d finally based on conceptualization operation, we study words which have the same bases but synonymous prefixes are attached to them and different construals are attained such as “more than usual vs. excessive” by the use of prefixoids “khosh-“ and “por-“ attached to the base “Namak”, “quantity vs. quality” by the use of the previous mentioned prefixoids attached to the base “kar” and the last construal “humor vs. insult” which is made by the use of prefixoids “bi-“ and “khosh-“ by the base “Gheirat”. Based on the findings of this study, all linguistic elements have senses that represent speakers’ different mental experiences and prefixes, generally, and prefixoids, specifically, are not exceptional.