بازتاب انديشه سياسي محقق كركي و روزبهان خنجي در مناسبات سياسي دولت صفويه و عثماني (از جنگ چالدران تا صلح آماسيه)

سرآغاز قرن دهم هجري تاريخ تحولات ايران با دوره روي كار آمدن صفويان مقارن است؛ به نحوي كه ايران رفته­ رفته جاي خود را با صورت و سيرت خاصي در تاسيس دولت و نظام‌سازي سياسي متجلي مي‌سازد. همكاري محقق كركي و روزبهان خنجي دو فقيه بزرگ ايراني اين قرن با دولت­هاي شيعي (صفوي) و سني (عثماني و ازبك) از لحاظ فكري نقش به‌سزايي در لايه‌بندي‌هاي انديشه سياسي آن دوره دارد. سوال اصلي در اين پژوهش نيز بر اساس همين همكاري تنظيم شده است؛ اينكه خدمات فكري اين دو شخصيت‌ موثر در دو حوزه اهل سنت و تشيع، چگونه به دولت‌هاي عثماني و صفويه در ماندگاري، فرهنگ ­سازي، مصالحات و منازعات آن دولت‌ها كمك مي‌كند؟ از يك طرف ظرفيت‌سازي محقق كركي در همكاري با صفويان با اغتنام فرصتي تاريخي نه تنها به محك عملي در عالم سياست دست مي­ يازد؛ بلكه با رويكرد تحول­ گرايانه و استكمالي ظرفيت­هاي علمي و نظري را جايگزين منش­ هاي تقريبا ناكارآمد پيشين مي­ كند، در حالي كه روزبهان خنجي، همتاي سني او، نه تنها سلطنت خان ازبك و سلطان عثماني را تا منصب امامت بالا مي­برد؛ بلكه احكام و فتاواي فقهي خود را وسيلة خون­ريزي­ها و كشورگشايي­ هاي اين سلاطين جور تحت عنوان‌هاي جهاد در راه خدا قرار مي­ دهد. واكاوي ساخت انديشگي اين مقوله در ابتداي قرن دهم با رويكردي مقايسه‌اي، كمك مي‌كند به روش و منش دو عالم شيعي و سني هم‌عصر، در شرايط تثبيت و نهادمندي سياسي دولت صفوي و تداوم وجاهت دولت عثماني پي ببريم.