تاثير آيين تعزيه بر معماري بومي تكاياي مازندران - طايفه اسك آمل

The Impact of Ta'ziyah Ritual on the Vernacular Architecture of Mazandaran’s Tekiehs Ask Tribe of Amol

فرهنگ و آيين مردم مازندران از پرستش عناصر طبيعت، اديان يكتا پرستي تا ورود اسلام به ايران و پذيرفتن شيعه دوازده امامي تحول داشته است.مراسم يادبود شهادت اسوه‌ي آزادگي،امام سوم شيعيان،در قالب تعزيه به عنوان شكلي از نمايش آييني در فضاهاي جمعي براي عرض ارادت به ساحت اهل بيت پيامبر(ص) برگزار مي‌شد.تعزيه روند دگرگوني را پيمود و به تدريج اين ضرورت احساس شد كه نمايش به جاي فضاي باز موقت در فضاي بسته اجرا شود.اين روند تكاملي با گرايش درون گرايي منجر به تغيير كالبدي نمايش تعزيه در مركز و جايگاه تماشاگران در پيرامون به صورت دايره‌اي حلقه وار گرديده و در تكاياي معاصر اين تغيير عملكردي به شكل زينبيه،فضايي براي زنان و ابوالفضلي،جايگاهي براي مردان،در سويي ديگر طراحي شده است.در پژوهش حاضر تكاياي تاريخي هم براساس تقسيمات اقليمي و همچنين فضاهاي عملكردي،طبقه بندي شده،سپس با بررسي عناصر نمادگراي تعزيه و براساس اصول معماري ايراني تحليل شده است.اين پژوهش از نوع كيفي با روش تاريخي-تفسيري انجام شده و به صورت اسنادي و ميداني به جمع‌آوري اطلاعات پرداخته و در تحليل داده ها از روش توصيفي-تحليلي و تطبيقي بهره برده است.نتايج،گوياي آن است كه،عوامل فرهنگي تاثير بيشتري از شاخصه هاي اقليمي در مشخص كردن فرم،نمادها و فضاي عملكردي نمايش آييني داشته است. فرم بومي تكايا از يك سويه برون گراي همساز با اقليم به فضاي دوسويه برون گرا - درون گراي هماهنگ با فرهنگ تكامل يافته است.عملكرد فضاها از يك سويه به دوسويه متناسب با جنسيت مخاطب به عنوان يك عامل فرهنگي تبديل شده است.فضاي يك سويه برون گرا تحت تاثير صحنه گرد مركزي تعزيه به حياط مركزي و درون گرايي معماري ايراني تغيير كرده است.

Religion and culture of people in Mazandaran has changed from worshiping natural elements and monotheism to Islam following twelve Shia Imams. The memorial of freedom myth, Third Shiite Imam was hold in the form of Ta'ziyah, as a type of ritual drama in a communal space to worship prophet and his family. Ta'ziyah was undergoing, a transformation and gradually was felt necessary to be performed into indoor space instead of temporary outdoor space. This evolutionary process based on introversion principles resulted in a physical change due to central representation of Ta'ziyah in a ring and audience's position around it too. In contemporary Tekiehs, these changes were appeared in the form of Zainabiya a place for women, and Abu al-Fazli, another station for men. In this research, historical Tekiehs are classified according to climatic situation and functional spaces; and analyzed based on Iranian architecture of principles and symbolic elements of Ta'ziyah. This qualitative research has used historical- interpretative method. The data was collected from field resources and analyzed through comparative descriptive method. The results have shown that cultural factors have more effects to identify the form, symbols, and function of ritual drama than climatic unilateral extroversion to cultural bilateral introversion – extroversion style. The function of spaces has transformed from solid to divides spaces due to audience gender as a cultural factor. The vernacular extroversion space has changed undergoing the influence of central Ta'ziyah scene and central courtyard and introversion of Iranian architecture.