گفتمان بازگشت ادبي و هنجارهاي تصويري در شمايل فتحعلي شاه قاجار

The discourse of Sabk-e-bazgasht (The Persian Return Literary Style( and Visual Norms in Fath Ali Shah Qajar portraits

هر گفتمان متشكل از چندين گزاره و صورت گفتماني است كه با توجه به شرايط سياسي، فرهنگي و اجتماعي در هر دوره به وجود مي آيد. در دوره سلطنت فتحعليشاه قاجار (1176-1213ق)، گفتمان مسلط بازگشت ادبي كه همان گفتمان سنتي محسوب مي شود، براساس نظام ادراكي حاكم بر عصري شكل گرفت كه در آن شاه و دربار، در مقام نهاد توليدكننده گفتمان يادشده، اصلي ترين حامي هنر و ادبيات شناخته مي شوند. هدف اصلي اين پژوهش بررسي نقش گفتمان ادبي بازگشت در تصاوير مختص فتحعلي شاه قاجار با توجه به وضعيت سياسي، اجتماعي، زمينه هاي معرفتي و سامانه دانايي يا همان روح حاكم بر زمانه است. اگر بپذيريم كه تا اين دوره، نقاشي ايراني و ادبيات فارسي كمابيش با يكديگر در ارتباط و تعامل بوده اند ، بايد گفت كه با شكلگيري و قدرت يافتن گفتمان ادبي اين دوره، هنجارهاي تصويري در نقاشي ايراني نيز دگرگون و ويژگي هاي تازه اي در آن پديدار شد كه در نگارگري سده هاي پيشين سابقه نداشته است. نگارندگان در پژوهش حاضر كوشيده اند تا براساس نظريه گفتمان فوكو، به عنوان الگوي روش شناختي و رويكردي بينارشته اي، به اين مسئله بپردازند كه چگونه گفتمان ادبي بازگشت موجب شكل دهي به تصاوير شاهانه مكتب پيكرنگاري درباري و اثرگذاري بر آن شد. بررسي ها نشان مي دهد در اين دوره، شعر و توصيفات شعري همچنان به منزله منبع الهام مورد توجه نقاشان بوده است . از اين رو صورت هاي گفتماني غالب در سبك ادبي بازگشت، يعني صورت تاريخ و صورت سياست كه به گفتمان قدرت بدل شده بودند، در پرده هاي نقاشي تصويري جديد از شاه به نمايش گذاشتند؛ به طوري كه تصاوير شاه غيرواقعي تر و هاله تقدسش بزرگ تر شد و همچنين پيكره شاه غيرملموس و استعاره اي تر گرديد.

Any discourse constitutes of several propositions and discursive formations that are created by focusing on the political, cultural and social conditions of each era. During the rule of Fath- Ali Shah Qajar (1772- 1834), the dominate literary review discourse; which is considered the very traditional discourse, was formed based o the perception system that was governing an era in which, the royal court was recognized as the producing institute of the mentioned discourse. The main purpose of this study is to investigate the role of the literary discourse of return in images specific to Fath Ali Shah Qajar with regard to the political, social, epistemic contexts and the system of knowledge or spirit of the time.If we admit that until then, Iranian painting and Persian literature have been more or less intertwined; it must be said that as the literary discourse of this period was formed, visual norms in FathAli Shah’s portraits also changed and new features emerged that were not unprecedented in past centuries. In the present study, the authors have attempted to examine how literary discourse led to the formation and influence of king's icons in court, based on Michel Foucault's theory of discourse as a methodological model and an interdisciplinary approach.Studies show that during this period poetry and poetic descriptions continued to be a source of inspiration for painters.Therefore the images of the King became more unrealistic and his aura of holiness grew larger. The king's body also became more intangible and metaphorical.