نوروز يا آغاز سال مالي در ايران دورۀ ميانه

Norouz, the Outset of Fiscal Year in Medieval Iran

نظام مالي در ايران براي كنترل زماني امور اجرايي خود نيازمند استفاده از يك گاه ­شماري شمسي بود. اين گا ه­ شماري ـ كه در دورۀ اسلامي به­ سال خراجي نيز شهرت يافت ـ به­ صورت موازي با گاه ­شماري رسمي قمري و گاه­ شماري­هاي غير­رسمي شمسي (همچون گاه­ شماري اوستايي كهن و گاه­ شماري­هاي محلي) به ­كار مي­رفت. آغاز اين سال مالي به نوروز مشهور بود؛ اما به­ نظر مي ­رسد كه با وجود شباهت لفظي، نوروز مالي با نوروز گاه­ شماري شمسيِ رايج در ايران ­زمين، در قرون ميانه تفاوت داشته است. اين مقاله بر آن است تا نوروز به معناي موعد آغاز سال مالي را بازشناسد. استفاده از تبيين و تطبيق داده‌هاي گاه­ شماري و متون تاريخي روشن مي‌سازد كه نوروز خراجي در سده‌هاي اول تا چهارم هجري قمري، مي ­بايد در ابتداي تابستان برقرار مي‌شد و به همين دليل، با بسياري از روندهاي توليد و كسب درآمد ارتباط مناسب داشته و براي تثبيت نوروز در اين تاريخ تلاش شده است. همچنين، تنوع اقليمي در ايران سبب مي‌شد كه به­ جز نوروز رسمي، نوروزهاي محلي در ولايت‌هاي گوناگون ايران در نظر گرفته شود.

The fiscal system in Iran was supposed to use a solar calendar in order to control set up its functions. This calendar, known in Islamic era as “Sāl i Kharāji” or tax calendar, was used alongside with official lunar calendar and nonofficial solar calendars. The outset of this fiscal year is known as Norouz, but it seems that in spite of similarity, fiscal Norouz has been different from the Norouz of the common solar calendar in medieval Iran. This research is about to recognize Norouz as the outset of the fiscal year. Study of calendar facts and historical texts show that “Tax Norouz” must have been at the summer solstice in 1-4 centuries A.H., thus has been suitable for production and earn procedures and there have been efforts to consolidate it at the date. Also, climate diversity in Iran caused local Norouzes to appear in provinces.