بن‌مايه‌هاي كهن عربي در دو داستان از هزار‌و‌يك‌شب (منادمت شيطان با ابراهيم موصلي و حكايت اسحاق موصلي با شيطان)

Arabic old contents in two stories of “One Thousand and One Nights

هزار­و­يك­شب اثري است كه تا اواخر سدۀ دوازدهم هجري، پيوسته در حال باليدن بوده است و از اين رو، لايه­ هاي تاريخي گوناگون در داستان­هاي آن به ­چشم مي­خورد؛ از­جمله لايۀ تاريخي بغدادي كه داستان خلفاي عباسي و درباريانِ درپيوسته با آنان، نمايانگر آن است. داستان منادمت شيطان با ابراهيم موصلي و حكايت اسحاق موصلي با شيطان ـ كه هر دو سرآمد خنياگران زمانۀ خويش بودند ـ در همين لايه جاي مي­گيرد. اين دو داستان گرچه در بغداد ساخته و پرداخته شده ­اند؛ اما بن­ مايه­ هاي به ­كار رفته در زيرساخت آن­ها نه در بغدادِ عهد عباسي، بلكه در عربستان پيش از اسلام ريشه دارد؛ زيرا اين داستان­ها بر پايۀ دو بن­مايۀ كهن عربي پرداخته شده­اند. يكي پيوند ديرسال ميان جن و موسيقي و ديگري شناختن جن به­عنوان باشنده ­اي الهام­گر كه در اعتقاد به «تابع/ رئي الكاهن» و «شيطان الشاعر» پديدار مي­شود. جستار پيش­رو از رهگذر كاوش در منابع كهن عربي نشان مي­دهد كه چگونه داستان­سرا متأثر از اين بن­ مايه­ ها، ابليس را بسان خنياگري زبردست ترسيم مي­كند كه مقامي موسيقايي را به ابراهيم موصلي مي­آموزد.

“One Thousand and One Nights”, has continued to grow until the end of the twelfth Hijri. There are therefore several historical layers in this stories, including the historic layer of Baghdād which represents the history of the Abbasid caliphs and the court that accompanies it. Satan’s companionship history with Abū Isḥ āq Ibrāhīm al-Mawṣ ilī and the history of Ishāq al-Mawsili with Satan – two expert minstrels of their time, fit into this same layer. Although these two stories were made and discussed in Baghdad, the themes used in their infrastructure are not anchored in Baghdad in Abbāssid dynasty but rather in pre-Islamic Saudi Arabia because they are based on two ancient Arab myths. The first is the long-standing link between jinn and music, and the other is the recognition of jinn as an inspirer who emerges in the belief of "obedience to Cohen" and "the devil -the poet". An upcoming exploration of ancient Arab sources shows how the storyteller, influenced by these myths, describes Iblis as a masterful minstrel who teaches musician Abū Isḥ āq Ibrāhīm al- Mawṣ ilī.