ويژگي‌هاي ناگفتة شعر و فضاي ادبي عصر قاجار

The unspoken features of the poem and the literary atmosphere of the Qajar era

تحقيقات اصيل و بنيادي دربارة موضوع شعر دورة بازگشت و عصر پس از صفويه، نسبت به دوره‌هاي ديگر شعر فارسي بسيار اندك است. اين مقطع تاريخي شايد به‌دليل تقليد و تكرار از ديگر دوره‌هاي ادبي كم‌اهميت‌تر باشد؛ ولي ترك و طرد بخش عظيمي از تاريخ و فرهنگ اين سرزمين و فراموشي و گمنامي آثار عمده و شاعران بزرگ اين دوره نيز خسراني بزرگ در پي خواهد داشت. همين كم‌مهري و ناچيزانگاري دربارة شعر دورة بازگشت سبب ناشناخته ماندن ويژگي‌هاي فضاي ادبي آن دوره و قوانين حاكم بر آن شده‌است. با تأمل دقيق در جامعة ادبي، تعاملات ميان شاعران و همچنين محصولات شعري اين دوره به مؤلفه‌ها و مشخصاتي برمي‌خوريم كه يا محصول اين عصر است يا نسبت به ديگر ادوار شعر و ادب فارسي به‌صورت ممتازتري نمودار شده‌است. در اين مقاله در دو بخش باعنوانِ 1. ويژگي‌هاي فضاي ادبي دورة بازگشت و 2. ويژگي‌هاي شعر و ادب دورة بازگشت، به موضوعاتي همچون انجمن‌هاي ادبي و روابط حاكم بر آن، گسترش خوش‌نويسي و هنرورزي در ميان شاعران، اعتبار بسيار شعر و ادب در ميان درباريان، فراواني خاندان‌هاي اهل فضل و هنر و تغيير تخلص خواهيم پرداخت. اين ويژگي‌ها نمونه‌هايي شاخص و گاه منحصربه‌فردي است كه در فضاي ادبي عصر قاجار ديده مي‌شود و پيشتر از ديدگان پژوهندگان پنهان بوده‌است. در اين مقاله به تفصيل و با ذكر نمونه‌هاي متعدد اين ويژگي‌ها بررسي و تحليل مي‌شود.

n the different periods of Persian poetry, the smallest amount of original and fundamental research belongs to the theme of Return Literary style and the post-Safavid period. Although this historical section is hardly comparable with other literary periods due to the imitations and repetitions, abandoning and rejection of a vast section of history and culture of this land and the oblivion and the anonymity of the major works and great poets of this period will be followed by great losses. This short-sighted view and underestimating approach to the poetry of the Return Literary style has led the features of the literary atmosphere and it's governing rules of that period not to be known correctly. With precision in the literary community, and the interactions among the poets as well as the poetic products of this period, we will find the components and specifications that are the product of this era or have been shown more favorably than other periods of Persian poetry and literature. Literary associations and its relations, the spread of calligraphy and arts among the poets, the strong connection of the court with poetry and literature, the abundance of the families of the bounty and art, and the change of pseudonym are examples of some of the characteristic features that are unique in the literary atmosphere of Qajar era that had already been hidden for the researchers. In this article, we will look at some of these features in detail and with a few examples.