تحليل انتقاديِ روايت قصاص‌خواهي «عكاشه» و چرايي انتقال آن به شيعه

يكي از رخداد‌هايي كه در برخي از منابع تاريخي و جوامع روايي از اواخر زندگي رسول گرامي اسلام (ص) نقل شده، جريان قصاص‌خواهي پيرمردي به نام عكاشه از ايشان است. بر اساس اين نقل‌ها، پس از درخواست رسول اكرم(ص) مبني بر اداي حقوق احتمالي، عكاشه مدعي شد كه روزي تازيانۀ حضرت به وي اصابت كرده است، ولي در نهايت با بوسيدن بدن پيامبر(ص) از حق خود گذشت. اين روايت از حيث سند مردود است؛ اما صرف‌نظر از سند، متن اين حديث نيز مشكلات متعدد دارد، زيرا اولاً با آيات قرآن كه دلالت بر عصمت پيامبر(ص) دارند، ناسازگار است؛ ثانياً هيچ‌يك از عالمان شيعه آن را نقل نكرده‌اند و فقط شيخ صدوق، آن‌هم فقط در كتاب امالي خودش آورده است؛ ثالثاً تهافت در نقل‌هاي مختلف روايت به چشم مي‌خورد، كه مي‌تواند قرينه‌اي بر جعل باشد. مقالۀ حاضر پس از اثبات اين دلايل، به بررسي علت وجود اين روايت در كتاب شيخ صدوق پرداخته، به اين نتيجه مي‌رسد كه قصۀ فوق، از احاديث منتقله است و به‌دليل وجود مشايخ عامه در بين اساتيد صدوق و نيز راويان مشترك، در منابع شيعه ورود پيدا كرده و عالمان خَلَف، با وجود تفرّد صدوق در نقل اين حديث، بدون توجه لازم، آن را نقل كرده‌اند و لذا تلقّيِ به قبول شده است.